Synagoge en dönerzaak doelwit aanslag op heiligste joodse feestdag

De dubbele aanslag in de Oost-Duitse stad Halle, woensdag rond het middaguur, heeft Duitsland heel hard getroffen. Niet alleen omdat er twee doden vielen, en twee zwaargewonden. Maar ook omdat een synagoge het eerste doelwit was, en Joden in Duitsland hun leven opnieuw niet zeker zijn, 74 jaar na de ondergang van het nazi-regime.

Nadat een kennelijke poging de synagoge te bestormen was mislukt, en de belager een toevallige voorbijgangster had doodgeschoten, gooide de man zo’n 600 meter verderop een granaat naar een dönerzaakje, zijn tweede doelwit. Het explosief ketste af op de winkelruit, maar vervolgens wist de dader een klant met een geweerschot te doden.

In de loop van de dag drong in Duitsland door: wat een synagoge en een dönerzaak als doelwitten verbindt, is de haat van extreem-rechts. Volgens de Duitse autoriteiten, die een verdachte hebben gearresteerd, is het zeer waarschijnlijk dat het inderdaad om een extreem-rechtse actie gaat. Bondskanselier Merkel bezocht woensdagavond een spontane solidariteitsbijeenkomst voor de Nieuwe Synagoge in de Oranienburger Strasse in Berlijn.

De man, een 27-jarige Duitser die bij zijn moeder woonde in de buurt van Halle, filmde zijn moordpartij en zou de video live hebben uitgezonden op het internetplatform Twitch. Na een half uur werd de video verwijderd. Hij was door 2200 mensen bekenen. In maart zond ook de Australiër die in twee moskeeën in Christchurch, in Nieuw-Zeeland, 51 mensen vermoordde en zijn daad live uit.

Holocaustontkenner

„Feminisme is de oorzaak van de afnemende geboortecijfers in het Westen, die als excuus dienen voor massa-immigratie”, zou de Duitser, die zich een Holocaustontkenner noemde, in het Engels gezegd hebben voor hij tot zijn actie overging. „De wortel van alle problemen is de Jood.”

Aanvankelijk ging de Duitse politie uit van meerdere daders. Maar na een klopjacht in Halle en de wijde omtrek, meldden de autoriteiten woensdagavond dat de gearresteerde man vermoedelijk alleen had gehandeld.

Het drama had gemakkelijk nog veel groter kunnen zijn. De zwaar bewapende man, in een paramilitair uniform en met een helm op, beschoot de deur van de synagoge, waar op dat moment 70 tot 80 mensen bijeen waren om Jom Kipoer te vieren, de belangrijkste joodse feestdag. Anders dan bij veel andere Joodse instellingen in Duitsland stond er geen politie op wacht. Maar „onze deuren hebben het gehouden”, verklaarde de voorzitter van de Joodse Gemeente in Halle tegenover Duitse media.

De voorzitter van de Centrale Raad van de Joden in Duitsland, Josef Schuster, noemde het „schandalig” dat de synagoge in Halle op een feestdag als Jom Kipoer niet door de politie beschermd werd.

De afgelopen jaren is uit tal van incidenten steeds duidelijker geworden dat Duitsland kampt met gewelddadige vormen van rechts-extremisme, vreemdelingenhaat en groeiend antisemitisme. Maar ook is duidelijk dat de autoriteiten nog altijd grote moeite hebben die gevaren te bestrijden.

Toevallig deed de politie woensdag ook invallen in huizen in vier deelstaten , als onderdeel van een onderzoek naar extreem-rechtse dreigbrieven aan moskeeën, politici en media. Hoe groot het gevaar van geweld uit deze hoek is bleek in juni, toen in de deelstaat Hessen de lokale CDU-politicus Walter Lübcke op het terras van zijn huis werd doodgeschoten, door een man die al jaren neonazi-sympathieën bleek te koesteren. Nooit volledig opgehelderd is de reeks van tien moorden van de extreem-rechtse terreurgroep Nationalsozialistischer Untergrund (NSU), die tussen 2000 en 2006 negen mannen met een migratieachtgrond vermoordde en één politievrouw.

Extreem-rechtse netwerken

Nog altijd is weinig duidelijk over het netwerk van sympathisanten dat de drie terroristen van de NSU vermoedelijk ondersteunde. Ook de moordenaar van Lübcke, die aanvankelijk als eenling gehandeld leek te hebben, blijkt toch hulp te hebben gehad. Dat maakt dat sommige Duitse media en experts ook met scepsis hebben gereageerd op het vermoeden dat de dader van Halle alleen gehandeld zou hebben.

Onderzoek zal moeten uitwijzen of hij hulp heeft gekregen bij het verkrijgen van zijn wapen, het huren van zijn auto en andere voorbereidingen.

Op de vraag wat de aanslag betekent voor het leven van Joden in Duitsland, is Martin Herztfeldt, bedrijfsleider van een Israëlisch restaurant in Berlijn met de naam Masel Topf, heel kort. „Ik laat mijn leven door zoiets niet weer kapotmaken en nog voor geen jota verstoren. Dat ik heb ik van mijn ouders en grootouders geleerd.”

Dit artikel is geactualiseerd op 10 oktober 2019.