De prioriteiten van team-Von der Leyen

Update 1 december: In september presenteerde Ursula von der Leyen de nieuwe Europese Commissie. Bij de hoorzittingen in het parlement die volgden sneuvelden drie kandidaten, onder wie de hieronder genoemde Sylvie Goulard.

Voor mannelijke EU-ambtenaren breken onzekere tijden aan. Ze zijn naar verhouding met te veel, vindt hun nieuwe baas Ursula von der Leyen die per 1 november de Europese Commissie gaat leiden. „Ik zal ervoor zorgen dat aan het einde van mijn ambtstermijn op alle managementniveau’s binnen de Commissie volledige gendergelijkheid bestaat,” belooft de Duitse christen-democraat. Gendergelijkheid is een van haar speerpunten. „Minder zal ik niet accepteren”, benadrukt Von der Leyen (60) die een indrukwekkende politieke loopbaan nu bekroont met het hoogste ambt in Brussel.

Deze dinsdag presenteert ze haar team van 27 kandidaat-eurocommissarissen – uit elk land één. (De Britten dragen vanwege de voorgenomen Brexit geen kandidaat voor.) Als zij allen de hoorzittingen in het Europees Parlement later deze maand overleven, treedt de Commissie-Von der Leyen met een recordaantal vrouwen aan: dertien op 27. In de huidige Commissie is dat negen op 28.

„Het aloude excuus ‘we kunnen geen vrouwen vinden’ werkt niet meer, en gelukkig maar”, zegt Samira Rafaela (D66), in het Europees Parlement lid van de commissie vrouwenrechten. „Hoe meer diversiteit des te beter de keuze van prioriteiten van deze Commissie. Onderwerpen die jaren onzichtbaar bleven worden nu geagendeerd, zegt de D66’er. „Een goed signaal is dat Von der Leyen huiselijk geweld tegen vrouwen op de officiële EU-misdaadlijst wil hebben.”

Rafaela hoopt met de komst van meer vrouwen op „andere omgangsvormen” in het Commissiegebouw. „Minder haantjes en ego’s, meer verbinding en empathie.” In Brussel groeide de afgelopen jaren de aversie tegen de manier waarop voorzitter Jean-Claude Juncker en zijn adjudant Martin Selmayr de ‘zaakjes’ achter de schermen regelden, als mannen onder elkaar.

In haar geloofsbrief Agenda voor Europa – een Unie die de lat hoger legt toont Von der Leyen zich ambitieus: Europa moet zich sterker opstellen in het digitale tijdperk en een assertievere rol spelen op het politieke wereldtoneel.

Maar prioriteit nummer één is haar ‘Green Deal’. Ze streeft ernaar om de komende tien jaar 1.000 miljard euro vrij te maken voor een duurzaam Europa. In 2030 moet de CO₂-uitstoot met 50 procent zijn afgenomen. Voor wie die transitie pijn gaat doen wil Von der Leyen een steunfonds optuigen.

Is dat realistisch? „Het is in ieder geval veelbelovend”, vindt Europarlementariër Bas Eickhout (GroenLinks). „Von der Leyen móét wel. De opmars van groene partijen in Europa zet haar extra onder druk.” Maar onzeker is, volgens Eickhout, of ze „haar rug recht houdt”. Voor Duitsland, met een grote auto-industrie, en voor veel Oost-Europese landen met een verouderde en vervuilende industrie, komt er een moment dat de Green Deal te hard gaat. „Die zullen gaan steigeren. Heeft Von der Leyen dan het lef om door te duwen?”

Sleutelpositie

Beoogd portefeuillehouder Klimaat en Duurzaamheid is Frans Timmermans (PvdA), die in de nieuwe Commissie als ‘first-vice’ de directe vervanger van Von der Leyen wordt. Het is de sleutelpositie waar premier Mark Rutte (VVD) voor heeft gevochten. Want in de nieuwe Commissie moet elk plan of wetsvoorstel een zogeheten duurzaamheidstest doorstaan, en dus eerst langs het bureau van Timmermans. Daarvan profiteert Den Haag dat zo via Timmermans als eerste inzage heeft in de Brusselse agenda.

In de huidige Commissie was Timmermans de afgelopen vijf jaar de hoeder van de rechtsstaat. Betekent Timmermans’ portefeuillewissel dat de schenders van de rechtsstaat – landen als Polen en Hongarije – straks vrijuit gaan? „De aandacht van de nieuwe Commissie voor dit thema gaat zeker niet verslappen”, zegt Timmermans in de wandelgangen van het Europees Parlement. „Daar kunnen de Polen en Hongaren op rekenen, dat beloof ik.”

Lees ook Midden-Europa hoopt op meer coulance Brussel

Von der Leyen zal blij zijn dat de presentatie van haar nieuwe team samenvalt met de publicatie, deze dinsdag, van een alarmerend rapport over de verzwakte positie van de EU in de wereld. Denktank European Council on Foreign Relations (ECFR) trekt daarin een harde conclusie: het buitenlandbeleid van de EU is niet in staat om Europeanen – ingeklemd tussen onvoorspelbare spelers als Poetin, Trump en Xi – te beschermen. De meerderheid van EU-burgers, onderzocht ECFR, wil dat de EU „zich als geopolitieke speler volwassen gaat opstellen.” Koren op de molen van Von der Leyen die streeft naar „een weerbaardere EU met een echte Europese defensie-unie en een assertiever buitenlandbeleid”. Personificatie van dat beleid wordt de 72-jarige Spanjaard Josep Borrell die is voorgedragen als Buitenlandcommissaris. Hij omschreef Rusland onlangs nog als „onze oude vijand” en noemde Washingtons betrekkingen met Venezuela „cowboy-diplomatie”. Betwijfeld wordt of hij van de EU een mondiale powerplayer kan maken. Tegen andere kandidaten zijn bezwaren omdat ze ‘plakken aan het pluche’: maar liefst acht kandidaten waren de afgelopen vijf jaar al Commissaris. „Dat is mijn grootste zorg als ik naar team-Ursula kijk”, zegt Europarlementariër Bas Eickhout. „Het risico is dat de blijvende ambtenarij Brussel blijft bestieren. Business as usual.”