Japanse orchidee heeft bloemen die niet bloeien

Op de Japanse eilanden Tokunoshima en Amami-Oshima groeit een orchidee die nooit bloeit. De plant ontwikkelt wel bloemknoppen, maar die ontluiken nooit. De orchidee bestuift zichzelf, in de knop. Mogelijk doet de orchidee aan zelfbevruchting omdat er in de schaduw, waar de plant groeit, weinig insecten zijn om de bloemen bestuiven. Dat schrijft de Japanse botanicus Kenji Suetsugu, die de nooit-bloeiende orchidee ontdekte. Hij beschreef de plant begin deze maand als nieuwe soort in het tijdschrift Phytotaxa.

De orchidee is van het geslacht Gastrodia. Het zijn parasitaire planten die leven van schimmels. Ze verkrijgen hun energie niet uit zonlicht, maar tappen voedingsstoffen af uit ondergrondse netwerken van schimmeldraden. Gastrodia-orchideeën komen voor in Azië, Madagaskar en Afrika.

Kruisen met andere planten

Van de ongeveer honderd Gastrodia-soorten die zijn beschreven, zijn er ten minste vier waarvan bekend is dat ze nooit bloeien. De Japanse orchidee zou de vijfde zijn. Suetsugu heeft tussen de planten die hij heeft onderzocht (ongeveer twintig op elk eiland) geen bloeiende exemplaren gevonden. Om vast te stellen of de orchidee echt nooit bloeit, moeten meer bloemen worden onderzocht, schrijft Suetsugu. Aan de genetische diversiteit is te zien of de orchideeën ook weleens met andere planten kruisten.

Een plant die zichzelf bestuift en bloemen gesloten houdt, noemen biologen cleistogaam, wat ‘gesloten huwelijk’ betekent. De pindaplant is een cleistogame plant. Zuivere cleistogamie is zeldzaam. De meeste cleistogame planten produceren op z’n minst af en toe bloemen waarmee ze met andere planten kunnen kruisen.

Gastrodia-orchideën leven in de schaduw van bomen en struiken. Hun parasitaire leefwijze is een aanpassing aan een leven in het donker.

Insecten lokken is kostbaar

Cleistogamie kan in sommige gevallen een tweede consequentie zijn van een donker bestaan, schrijft Suetsugu. In de schaduw leven veel minder insecten die de plant zouden kunnen bestuiven. Het is voor een plant kostbaar om insecten te lokken met open bloemen en nectar, zeker als die insecten toch niet komen. Door zijn bloemen gesloten te houden, kan een orchidee voedingsstoffen besparen.

De orchideeën zijn lastig te vinden en te onderzoeken. Ze komen alleen bovengronds als ze knoppen vormen. „De bloei duurt ongeveer twee weken”, mailt Suetsugu. „Zelfs onder botanici zijn deze parasitaire, niet-bloeiende planten onbekend.”