در حالی که عراق یک هفته است در تب و تاب ناآرامی‌های خیابانی به سر می‌برد، ایران خود را برای برگزاری بزرگ‌ترین مانور سیاسی، مذهبی خود در این کشور آماده میکند. از سه‌شنبه پیش تا امروز، بیش از ۱۲۰ عراقی در اعتراض‌های خیابانی جان خود را از دست داده‌اند. گفته می‌شود دلیل این اعتراض‌ها، اوضاع سخت معیشتی و فساد گسترده در ساختار سیاسی امنیتی این کشور است. حالا معترضان پای ایران را هم به میان کشیده‌اند؛ از شعار علیه حضور جمهوری اسلامی در این کشور گرفته تا متهم شدن نیروهای نظامی هوادار ایران به کشتار معترضان عراقی.
مقام‌های رسمی ایران، در راس آن‌ها آیت‌الله «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی اصرار دارند که اعتراض‌های یک هفته اخیر عراق، «توطئه دشمنان» در آستانه برگزاری راهپیمایی بزرگ اربعین است.
به دنبال این ناآرامی‌ها، چند روزی مرزهای غربی کشور حالت نیمه تعطیل داشتند. اگرچه ظاهرا رفت‌وآمد در آن‌ها جریان داشت اما مقام‌های دولتی از مردم خواسته بودند که تا آرام شدن اوضاع، از سفر به عراق خودداری کنند. این اقدام باعث شد تا برخی به دیده تردید به مراسم راهپیمایی اربعین امسال نگاه کنند. اما در جهان ذهنی رهبران ایران، راهپیمایی اربعین فراتر از آیین مذهبی، بلکه یک قدرت‌نمایی تمام‌عیار در مقابل دشمنان جمهوری اسلامی است.
«یحیی رحیم‌صفوی»، مشاور عالی رهبر ایران گفته بود اگر از آسمان تیر و سنگ هم ببارد، باز هم نباید خللی در برگزاری راهپیمایی اربعین ایجاد شود.
خارج از این جهان ذهنی اما سوال اساسی این‌جا است که اربعین چه هزینه‌ها و فوایدی برای ایران دارد و تهدید و فرصت‌های آن چیست؟
اول؛ هزینه و فایده اقتصادی
بر اساس کم‌ترین و دست پایین‌ترین برآوردها، گردش مالی راهپیمایی بزرگ اربعین به عراق بیش از ۲۰ هزار میلیارد تومان است. اگر فرض کنیم تعداد شرکت‌کنندگان ایرانی این مراسم امسال سه میلیون نفر باشد و میانگین تراکنش پولی هر نفر هم فقط ۵۰۰ هزار تومان، میزان مشارکت بخش دولتی و غیردولتی و نیز کمک‌های مردمی و نذورات را هم چیزی حدود یک سوم این رقم در نظر بگیریم، سرجمع به برآورد ۲۰ هزار میلیارد تومانی می‌رسیم. این رقم معادل یک درصد کل نقدینگی ایران است؛ یعنی کل پولی که به شکل نقد یا موجودی بانکی در کل کشور است.
در شرایط عادی، این یک فرصت طلایی برای رونق اقتصاد ملی و منطقه‌ای، هم در ایران و هم در عراق به شمار می‌رود. اما در شرایط غیرعادی اقتصاد ایران، بیم ضرر و زیان به زیرساخت‌های اقتصادی بیش از فواید احتمالی آن است.
برای این‌که بتوانیم تصویر دقیق‌تر و واقع‌گرایانه‌تری از اقتصاد مراسم راهپیمایی اربعین داشته باشیم، بد نیست گوشه‌ای از پرده آن را بالا بزنیم و به بخشی از مشارکت سازمان‌یافته نهادهای دولتی، شبه‌دولتی و غیردولتی در آن اشاره کنیم.
نقش دولت و نهادهای غیردولتی
در بودجه سال ۱۳۹۸، در ردیف موقت شماره ۲۳-۵۵۰۰۰۰، رقم ۲۶ میلیارد تومان تحت عنوان «تکمیل و توسعه زیرساخت‌های ایلام برای برگزاری مراسم اربعین» پیش‌بینی شده است. ۲۴ میلیارد تومان از این بودجه، مربوط به فعالیت‌های عمرانی است و دو میلیارد تومان برای هزینه‌های جاری پیش‌بینی شده است. گزارش یا توضیحی درباره این‌که زیرساخت‌های توسعه مراسم اربعین چه‌ها هستند، در دست نیست و نمی‌توان با قطعیت گفت این رقم صرف چه کارهایی می‌شود. اما هرچه هست، متفاوت از بودجه عمرانی است که برای توسعه استان ایلام هر سال پیش‌بینی می‌شود.
هم‌چنین در بند دوم تبصره «د» «قانون بودجه» امسال آمده است: «زائران اربعین که از تاریخ بیست و چهارم شهریور ماه سال ۱۳۹۸ تا دوازدهم آبان ماه سال ۱۳۹۸ از مرزهای زمینی به مقصد کشور عراق از کشور خارج می‌شوند، از پرداخت عوارض خروج معاف می‌باشند.»
در شرایط عادی، عوارض خروج زمینی برای سفرهای زیارتی، ۱۲ هزار و ۵۰۰ تومان در نظر گرفته شده است. اگر فرض کنیم که امسال سه میلیون نفر برای شرکت در مراسم اربعین به عراق سفر کنند، چیزی حدود ۳۷.۵ میلیارد تومان هم از سوی دولت برای شرکت در این مراسم سوبسید داده می‌شود.
به جز این‌ها، باید هزینه خدمات رایگان نهادهای دولتی را در مدت برگزاری مراسم در نظر گرفت؛ از جمعیت هلال احمر گرفته تا وزارت‌خانه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، راه و شهرسازی، کشور و...
به جز بودجه دولتی، شهرداری تهران هم امسال حدود ۱۲ میلیارد تومان برای برگزاری مراسم راهپیمایی بزرگ اربعین هزینه میکند؛ حدود دو میلیارد تومان (دقیقا یک میلیارد و ۸۹۰ میلیون تومان) در ردیف شماره ۱۰۷۱۴۰۲۷۵ در مصارف بودجه شهرداری در سال ۱۳۹۸ با عنوان «کمک به اجرای برنامه‌های آیین عاشورایی و اربعین حسینی» و ۱۰ میلیارد تومان هم از اعتبارات پیش‌بینی نشده در اختیار شهردار تهران که برای محکم‌کاری تخصیص آن، هفتم مهر ماه به تصویب شورای شهر رسید.
به جز شهرداری تهران، ظاهرا بقیه شهرداری‌های کشور هم مبالغی را برای مراسم اربعین هزینه می‌کنند؛ به عنوان مثال، در بودجه سال ۱۳۹۸ شهرداری مشهد، به شهردار این شهر اجازه داده شده است برای حمایت از ستاد اربعین، از محل اعتبارات تخصیصی دولت هزینه کند. به گفته شهردار قم نیز مدیریت بودجه اربعین از اختیارات شهردار این شهر است.
البته مشارکت نهادهای عمومی و دولتی در مراسم اربعین فقط محدود به شهرداری‌ها نیست و کمک‌ها هم تنها کمک‌های ریالی نیستند. بسیاری از نهادهای رسمی کشور در تامین امکانات و ارایه تسهیلات و کمک مالی به زائران مورد نیاز این مراسم مشارکت دارند؛ به عنوان نمونه، می‌توان به این چند مورد اشاره کرد که تنها در دو روز گذشته در خبرگزاری‌های رسمی ایران منتشر شده‌اند:
بنیاد مستضعفان: مسوولان بنیاد مستضعفان اعلام کرده‌اند مبلغ ۵۵۰ هزار تومان کمک بلاعوض به هفت هزار و۲۰۰ نفر از مردم محروم ۱۲ شهرستان برای شرکت در مراسم اربعین امسال پرداخت کرده است. سرجمع این کمک‌های می‌شود سه میلیارد و ۹۶۰ میلیون تومان.
کمیته امداد امام خمینی: در یک قلم، تنها کمیته امداد لرستان به یک‌هزار و۷۰۰ مددجوی این استان کمک‌هزینه ۷۰۰ هزار تومانی زیارت اربعین پرداخت کرده است. صورت حساب این کمک‌ها، یک میلیارد و ۱۹۰ میلیون تومان است. اگر فرض کنیم کمیته امداد بقیه استان‌ها هم همین‌قدر هزینه کرده باشند، مجموع کمک‌های مالی این نهاد غیردولتی برای کمک به برگزاری مراسم اربعین امسال، به بیش از ۳۰ میلیارد تومان می‌رسد.
آستان قدس رضوی: اگرچه هیچ گزارش دقیقی درباره جزییات هزینه‌کرد آستان قدس رضوی در مراسم اربعین وجود ندارد اما با جست‌وجو در میان اخبار، می‌توان شواهد زیادی از مشارکت فعالانه این نهاد در مراسم اربعین پیدا کرد.
ستاد اجرایی فرمام امام: این ستاد به عنوان دیگر نهاد قدرتمند مالی غیردولتی ایران نیز از قافله عقب نمانده است. آن طور که رییس این ستاد اعلام کرده، سرو یک میلیون وعده غذای گرم، راه‌اندازی هفت ایستگاه سلامت با حضور ۴۰۰ پزشک، تامین ۱۵۰ تخت بیمارستان سیار و اعزام دو هزار نفر «زائر اولی» به کربلا در مراسم اربعین، جزو خدمات ستاد اجرایی فرمان امام بوده است. اگر فرض کنیم هزینه اعزام هر زائر ۵۰۰ هزار تومان و هزینه تهیه هر پرس غذا، معادل هزینه تمام‌شده تهیه هر پرس غذای دانشجویی، یعنی ۱۲ هزار تومان باشد، بدون احتساب سایر خدمات، میزان هزینه‌کرد این ستاد بیش از ۱۳ میلیارد تومان است.
موکب‌های اربعین: بر اساس گفته رییس کمیته اسکان و تغذیه ستاد اربعین، امسال دو هزار و ۸۰۰ موکب ایرانی به زائران راهپیمایی بزرگ اربعین خدمات ارایه می‌کنند؛ از تهیه و توزیع غذا گرفته تا اسکان. او گفته است: «ظرفیت پخت غذای موکب‌های ایران به سه میلیون و ۳۰۰ هزار نفر و ظرفیت اسکان موکب‌ها نیز امسال از ۸۰۰ هزار نفر سال گذشته، به دو میلیون و ۱۰۰ هزار نفر رسیده است.»
دو سال پیش در حالی که ظرفیت تهیه غذا نصف این میزان هم نبود، سرجمع ۵۴ میلیون پرس غذا میان زائران توزیع شد. با این حساب، می‌توان با اطمینان گفت حجم توزیع غذا در اربعین امسال به بیش از ۱۰۰ میلیون پرس می‌رسد. اگر فرض کنیم هزینه تهیه هر پرس غذای نذری معادل هزینه تمام شده یک پرس غذای دانشجویی (۱۲ هزار تومان) باشد، فقط هزینه تهیه غذا زائران در این موکب‌ها به بیش از هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان می‌رسد. قاعدتا بخش عمده‌ای از هزینه موکب‌ها را نذورات مردم عادی تشکیل میدهد اما کماکان بخشی از این هزینه‌ها از سوی سازمان‌های مالی عمومی تامین می‌شود.
بیمه و سامانه «سماح»: گردش مالی سامانه سماح که سامانه رسمی ثبت نام برای شرکت در مراسم اربعین است، چیزی بین ۶۶ تا ۷۵ میلیارد تومان است. از این میان، چیزی در حدود ۴۵ میلیارد تومان به عنوان حق بیمه به «بیمه مرکزی ایران» می‌رسد و مابقی برای ارایه خدمات امدادی، در اختیار هلال احمر قرار می‌گیرد.
هزینه ثبت‌نام در سامانه سماح، امسال ۲۲ تا ۲۵ هزار تومان بوده است که از این میان، هفت هزار تومان به هلال احمر داده می‌شود و ۱۵ هزار تومان دیگر به بیمه اختصاص می‌یابد. پوشش بیمه‌ای اربعین امسال، غرامت فوت ۴۰ میلیون تومان، غرامت فوت در اثر حادثه ۲۰۰ میلیون تومان و از کارافتادگی و نقص عضو تا سقف ۲۴۰ میلیون تومان است.
دوم، هزینه و فایده سیاسی و امنیتی
اربعین در فضای تنش‌آلود خاورمیانه، حکم برگزاری مانور در میدان جنگ را دارد. در شرایطی که تنش میان ایران و رقبای منطقه‌ای و البته ایالات متحده به اوج خود رسیده است، برگزاری مانور بیش از آن که نمایش پیش‌گیرانه قدرت باشد، در حکم تحریک رقبای منطقه‌ای است و احتمال شعله‌ور شدن جنگ و درگیری را بیشتر میکند.
شرایط شکننده سیاسی و اجتماعی عراق نیز امسال به مخاطرات سیاسی اربعین دامن می‌زند. قاعدتا عمیق‌تر شدن شکاف دوقطبی موجود در عراق، هیچ نفع بلندمدت یا حتی کوتاه‌مدتی برای ایران و نظام جمهوری اسلامی ندارد بلکه در آینده نزدیک منافع ایران را در منطقه بیش از گذشته تهدید میکند.
اگر فرض کنیم همه چیز مطابق میل و خواسته ایران پیش رود، تا یک ماه دیگر یک راهپیمایی با شکوه دیگر را با موفقیت تمام خواهد کرد. این راهپیمایی قطعا مخالفان ایران در عراق را خشمگین میکند. خواه این مخالفان را گروه‌های سیاسی فرض کنیم یا مردمی ناراضی که در شرایط سخت و شکننده اقتصادی عراق، بزرگ‌ترین راهپیمایی عمومی را به چشم دیده‌اند که در آن غذا، محل اسکان و انواع و اقسام خدمات رایگان در اختیار زائران قرار داده شده است تا فرصتی برای عرض اندام سیاسی ایران در عراق فراهم شود.
در چنین شرایطی، تشدید احساسات ضد ایرانی در میان مردم سنی‌مذهب، فقرا و حاشیه‌نشینان و شیعیان رانده شده از سوی گروه‌های هوادار ایران چندان غیرطبیعی نیست. به همان نسبت، تحریک عربستان و امارات و اسراییل و البته ایالات متحده در شرایط مخاصمه، کار عاقلانه‌ای نیست.
سوم؛ هزینه و فایده اجتماعی
تاثیر مراسم راهپیمایی اربعین در تشدید دوقطبی، البته فقط محدود به عراق نیست بلکه بیش از آن، بر جامعه ایران تاثیر خواهد داشت. فشارهای اقتصادی و سیاسی باعث شده‌اند آستانه تحمل جامعه به شدت کم شود. در چنین شرایطی، پیش‌بینی بودجه‌های اختصاصی، ارایه سوبسید و یارانه‌های دولتی، مشارکت مالی فعال دولت و نهادهای ثروتمند و بانفوذ غیردولتی مانند بنیاد مستضعفان، ستاد اجرایی فرمان امام، آستان قدس، سپاه و... در برگزاری این مراسم، تضاد رنگی در جامعه ایران را بیشتر میکند.
این در حالی است که دست‌آورد اقتصادی و اجتماعی راهپیمایی اربعین چندان چشم‌گیر نیست. این مراسم تاثیر محسوسی بر رونق اقتصادی منطقه‌ای و ملی ندارد. علاوه بر این، اثر اجتماعی آن هم در بهترین حالت، کوتاه‌مدت و ناپایدار است.
قطعاهمه کسانی که در مراسم اربعین شرکت می‌کنند، هوادار سیاسی جمهوری اسلامی نیستند. بعضی از شرکت‌کنندگان مذهبی، غیرسیاسی و حتی بعضی غیرسیاسی و غیرمذهبی هستند. اربعین برای بعضی از شرکت‌کنندگان، به ویژه در میان جوانان کم‌درآمد، جنبه تفریحی دارد؛ سفر گروهی ارزان و در دسترس که نه تنها مزاحم ندارد بلکه مطلقا تحت حمایت حکومت برگزار می‌شود. اما این فرصت به هم‌بستگی پایدار اجتماعی حتی میان گروه‌های مشارکت‌کننده هم منجر نمی‌شود.
با این حساب، می‌توان گفت برآیند اجتماعی سرمایه‌گذاری ملی روی مراسم راهپیمایی اربعین، در حال حاضر عمیق‌تر شدن شکاف اجتماعی و تشدید دوقطبی با قدرت دافعه زیاد است. علایم این دو قطبی را می‌توان به وضوح در شبکه‌های اجتماعی و در گیر و دار بحث‌های خشونت‌بار مربوط به اربعین مشاهده کرد.
قاعدتا شکل‌گیری و تشدید دو قطبی‌ها، افراد غیرسیاسی را هم که جمعیت‌شان کم نیست، به سمت و سوی سیاسی یکی از دو قطب هل میدهد؛ دوگانه‌ای تمام عیار که یک طرف آن جامعه‌ای حساس و سرخورده قرار دارد که احساس تبعیض میکند و طرف دیگر که زیر نگاه‌های سنگین گروه مقابل، سعی خواهد کرد هویت خود را در مقام دفاع تعریف کند و به ناگزیر، در جهان ذهنی رهبران ایران غرق می‌شود.
مطالب مرتبط:
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر