چرا وزیر خارجه روسیه میز مذاکره توافق با ایران را واژگون کرد؟

در وضعیتی که تصور می‌شد، نهایی شدن توافق نجات برجام میان ایران و گروه ۱+۴ و ایالات متحده به زودی اعلام می‌شود، روسیه که مشغول حمله نظامی به اوکراین و تجاوز به خاک این کشور است، ناگهان میز مذاکرات را واژگون کرد؛ به نحوی که چشم‌انداز توافق، دست‌کم برای کوتاه‌مدت مبهم شده است. روسیه چه کرده و چه می‌خواهد؟

روسیه چطور میز مذاکرات وین را به هم ریخت؟

«سرگئی لاوروف»، وزیر امور خارجه روسیه گفته است تحریم‎‌های وضع شده علیه کشورش به دلیل حمله به اوکراین مانعی بر سر راه توافق اتمی با جمهوری اسلامی ایران ایجاد کرده و هشدار داده است که در این قضیه منافع ملی روسیه باید مورد توجه قرار گیرد.

هدف روسیه چیست؟

روسیه از آمریکا معافیت‌های تحریمی خواسته تا در صورت نجات توافق برجام و رفع تحریم‌های اتمی از ایران، بتواند بر اساس توافق برجام با ایران مراوده مالی و تجاری داشته باشد و تحریم‌های ناشی از حمله روسیه به اوکراین، مانعی در این راه نباشد. صدور معافیت‌های تحریمی برای روسیه در همکاری با ایران می‌تواند فرصتی کوچکی برای مسکو باشد تا به دور از تحریم‌های ایالات متحده، پیوندهای اقتصادی خود را با کشورهای آسیایی تقویت کند.

روس‌ها از آمریکا چه می‌خواهند؟

در زمانی که مذاکرات نجات توافق برجام در فروردین ۱۴۰۰ در وین آغاز شد، ایران با فاصله از دیگر کشورها، در صدر جدول تحریم‌شدگان در جهان قرار داشت. حمله روسیه به اوکراین باعث شده مسکو از سوی اتحادیه اروپا، آمریکا، بریتانیا، ژاپن، کانادا، استرالیا و کره جنوبی تحریم شود و با عبور از رکوردی که جمهوری اسلامی ساخته بود، با فاصله تحت بیشترین تعداد تحریم در میان کشورهای جهان قرار بگیرد.

 روس‌ها می‌خواهند که در صورت نجات توافق برجام بتوانند، اگر مزیت اقتصادی در این توافق وجود دارد، از آن برخوردار شوند. با وجود تحریم‌های گسترده‌ای که این کشور با آن روبه‌رو است، حتی پنجره کوچکی همچون برجام هم می‌تواند از انزوای بی‌سابقه روسیه تا حدی، کم کند.

خواسته مشخص وزیر خارجه روسیه از برجام چیست؟

لاوروف گفته است که روسیه از ایالات متحده «ضمانت‌های کتبی» می‌خواهد که تحریم‌ها علیه روسیه به همکاری این کشور با ایران و در رابطه با احیای برجام لطمه نخواهد زد؛ یعنی روسیه بتواند مواردی را که تحت تحریم ایالات متحده قرار دارد؛ مثل خرید و فروش نفت و گاز، با ایران انجام دهد.

در دوره خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم بانکی و نفتی جمهوری اسلامی، «علی‌اکبر ولایتی» مشاور امور بین‌المللی «علی خامنه‌ای» پس از دیدار با «ولادیمیر پوتین»، رییس‌جمهور روسیه در مسکو گفته بود که روسیه متعهد به خرید نفت ایران شده تا آن را در بازارهای جهانی بفروشد. «محمدجواد ظریف» وزیر خارجه وقت پس از مدتی خبر داد که اعلام عمومی این توافق باعث شد که روسیه از اجرای آن صرف‌نظر کند.

احتمال دارد که حالا که روس‌ها تحریم شده‌اند و جمهوری اسلامی در شرف رفع تحریم بانکی و نفتی است، به دنبال احیای این روش به سود خود باشند و برای همین از حالا به دنبال گرفتن معافیت از آمریکا هستند؛ اما «آنتونی بلینکن»، وزیر خارجه ایالات متحده این خواسته را رد کرده و در این وضع توافق نجات برجام سرانجامی مبهم پیدا کرده است.

چرا نقش روسیه تا به این حد مهم شده است؟

روسیه یکی از شرکای توافق اتمی برجام است، به دلیل اینکه پرونده اتمی جمهوری اسلامی ایران به شورای امنیت ارجاع شده بود و در آن زمان بدون موافقت روسیه که یکی از اعضای دائم شورای امنیت است، توافق اتمی با ایران ممکن نبود. اما از زمان شروع مذاکرات نجات این توافق در فروردین ۱۴۰۰، روسیه به طور کاذب قدرتی بیشتر از سهم واقعی خود در مذاکرات احیای برجام از جمهوری اسلامی ایران کسب کرد.

از آنجا که مطابق دستور آیت‌الله خامنه‌ای نماینده جمهوری اسلامی از حضور در مذاکره مستقیم با آمریکا منع شده، روسیه در عملا از طرف ایران با آمریکا در تماس بوده و به این نقش دامن زده که به نیابت از ایران  در برابر ایالات متحده حاضر است؛ در حالی که در یک وضعیت عادی جمهوری اسلامی و ایالات متحده باید مستقیما برای بازگشتن به توافق برجام با هم مذاکره می‌کردند و نیازی حتی به چین و سه کشور اروپایی هم نبود؛ چرا که این دولت‌ها تغییری در مشارکت خود در برجام ایجاد نکرده بودند که نیاز به حضور مجدد ایشان در مذاکرات نجات توافق باشد.

آیا روسیه می‌تواند در نهایت مانع احیای برجام شود؟

روس‌ها تا این مرحله توانسته‌اند که در نجات توافق برجام در آخرین لحظات اختلال ایجاد کنند و ممکن است، واژگون کردن میز مذاکرات، توافق را تا مدت طولانی به تاخیر بیندازد؛ اما ناممکن نمی‌کند.

روسیه در زمینه خروج اورانیوم غنی شده جمهوری اسلامی از خاک ایران در صورت اجرا شدن توافق، باید با برجام همکاری کند. اگر مسکو همکاری خود در این زمینه را مختل کند، دیگر دولت‌های حاضر در مذاکرات وین باید جایگزینی برای کمک‌های این‌چنینی روسیه پیدا کنند که امری زمان‌بر است؛ اما غیرممکن نیست.

روسیه در نهایت نمی‌تواند مانع بازگشت ایالات متحده به توافق برجام و رفع تحریم‌ها از ایران و اجرای کامل تعهدات اتمی جمهوری اسلامی شود؛ اما می‌تواند مدتی آن را به تاخیر بیندازد.