توافق ایران و آژانس؛ آیا اختلاف‌ها در بهار ۱۴۰۱ به پایان می‌رسند؟

جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توافق کرده است که وارد یک همکاری زمان‌بندی برای پاسخ به سوالات آژانس درباره منشا ذرات رادیواکتیو کشف شده در سه مرکز قبلا اعلام نشده به آژانس و مفقود شدن مقداری اورانیوم طبیعی شود. آیا این توافق به اختلافات دو طرف در این مرحله پایان خواهد داد؟

توافق ایران و آژانس چه می‌گوید؟

بر اساس توافقی که در جریان سفر «رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس به تهران با «محمد اسلامی»، رییس سازمان انرژی اتمی ایران به دست آمده، جمهوری اسلامی و آژانس قرار است بر اساس زمان‌بندی مشخصی این اقدامات را انجام دهند:

۱- ایران حداکثر تا پیش از نوروز ۱۴۰۱، پاسخ به سوال‌های آژانس درباره کشف ذرات رادیواکتیو در سه مکان اعلام نشده را همراه با توضیحات کتبی و اسناد پشتیبان آن به آژانس ارایه کند.

۲-ظرف دو هفته، یعنی حداکثر تا نیمه فروردین ۱۴۰۱، پس از دریافت توضیحات کتبی از طرف جمهوری اسلامی ایران و اسناد پشتیبان مرتبط، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این اطلاعات را بررسی کند و هرگونه سوال در مورد اطلاعات دریافتی برای گرفتن جواب‌های تازه را به سازمان انرژی اتمی ایران بفرستد.

۳-ظرف یک هفته پس از ارایه سوالات جدید و احتمالی آژانس به سازمان انرژی اتمی ایران، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان انرژی اتمی ایران برای رسیدگی به این سوالات در تهران تشکیل جلسه خواهند داد. جلسات برای بررسی هر سه مکان، به طور جداگانه برگزار خواهند شد.

۴- پس از تکمیل فعالیت‌های مندرج در بندهای، بعد از ارزیابی، مدیرکل آژانس نتیجه‌گیری خود را به نشست فصلی شورای حکام در پایان بهار ۱۴۰۱ ارایه خواهد کرد.

چه ضرورتی به این توافق وجود داشته است؟

در زمانی که جمهوری اسلامی با گروه ۱+۴ (بریتانیا، فرانسه، روسیه و چین به علاوه آلمان) و به طور غیرمستقیم با ایالات متحده برای نجات توافق اتمی «برجام» به توافقات نهایی رسید، موضوع اختلافات ایران و آژانس درباره یافت شدن ذرات رادیواکتیو در سه مکان اعلام نشده و گم شدن اورانیوم طبیعی پیش کشیده شد. 

جمهوری اسلامی خواهان مختومه شدن این پرونده در جریان توافق احیای برجام بود تا بدون پاسخ به سوالات آژانس، با یک توافق سیاسی با امریکا و ۱+۴، موضوع بایگانی شود. اما آژانس با این روش کاملا مخالفت کرد.

«رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس اعلام کرد که موافق این روش نیست و نمی‌تواند بسته شدن پرونده فنی را با توافق سیاسی بپذیرد. برای همین، در کمتر از یک هفته عازم تهران شد و در مذاکره با محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی، به توافقی برای بستن این پرونده رسید.

آیا بسته شدن پرونده اختلاف ایران و آژانس قطعی است؟

به هیچ وجه. جمهوری اسلامی ایران باید پاسخ سوالات را همراه با اسنادی که این ادعاها را تایید می‌کنند، تحویل آژانس دهد. با فرض این که ایران سر موعد به وعده خود عمل کند، آژانس باید این جواب‌ها و اسناد را مورد بررسی قرار دهد و بعد از آن اگر سوال تازه‌ای وجود داشت، آن‌ها را هم مطرح کند. سپس در جلسه‌ای در تهران، موضوع نهایی می‌شود و در نهایت مدیرکل گزارش این روند و ارزیابی خود را به شورای حکام می‌دهد که ۳۵ دولت عضو آن هستند و هم‌چون هیات مدیره آژانس باید درباره جواب‌ها تصمیم بگیرند که آیا قانع کننده بود و باید بایگانی شود یا این‌ که با قطع‌نامه‌ای، تکالیف تازه‌ای برای مدیرکل و جمهوری اسلامی تعیین شود.

با توجه به سابقه جمهوری اسلامی ایران، مشخصا درباره همین اختلافات، احتمال این‌ که این پرونده به سرعت بسته نشود، وجود دارد. ایران پیش از این هم به سوالات آژانس درباره این سه مکان و اورانیوم مفقود شده پاسخ داده اما آژانس آن را «غیرقانع کننده» خوانده بود.

اگر اختلاف تازه‌ای بین ایران و گروه ۱+۴ و البته امریکا تا آن زمان رخ نداده باشد و شورای حکام موضوع را قابل بایگانی تشخیص دهد، زمینه برای اجرای توافق نجات برجام مهیا می‌شود، وگرنه وضعیت از حالا غیرقابل پیش‌بینی است.

چه اختلافی ممکن است تا پایان بهار ۱۴۰۱ بروز کند؟

مذاکرات نجات برجام تا زمانی که پایان آن اعلام نشده باشد، در هر لحظه قابل تغییر و تحول است. همین حالا روسیه با درخواست معافیت از تحریم‌های امریکا در ارتباط با موارد همکاری خود با ایران در برجام، طرف‌های مذاکرات را شوکه و زمان توافق نهایی را وارد یک مرحله پیش‌بینی نشده کرده است.

درخواست روسیه از سوی «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه این کشور مطرح شد که از امریکا خواسته بود تضمین کتبی بدهد تحریم‌های واشنگتن علیه روسیه به دلیل تجاوز به اوکراین، مانع روابط تجاری و همکاری‌های روسیه و ایران نشود. ایالات متحده این درخواست را رد کرده و مذاکرات در یک وضعیت نامشخص قرار گرفته است.

 بنابراین، تا زمانی که حصول توافق نجات برجام رسما اعلام نشود، هر لحظه ممکن است اختلافات تازه‌ای بروز کند. این احتمال در زمان شروع اجرای توافق و حتی در زمان رفع تحریم‌های اتمی امریکا و محدود شدن دوباره برنامه اتمی ایران وجود دارد؛ همان‌طور که در اردیبهشت ۱۳۹۷، «دونالد ترامپ»، رییس جمهوری وقت امریکا از توافق خارج شد و تحریم‌های بی‌سابقه‌ای را اعمال کرد.