یک خانه باغ نوستالژیک در خیابان لاله‌زار: خاطرات عاشقی سعید و لیلی

مینو غفاری اصل، شهروندخبرنگار، تهران

این عمارت ابتدا به «خانه امین‌السلطان» معروف بود و بعد که «رحیم اتحادیه» آن را خرید، نام «خانه اتحادیه» گرفت؛ اما از دهه پنجاه به بعد که سریال «دایی‌جان ناپلئون» در این خانه فیلم‌برداری شد، بین عموم مردم با نام  «خانه دایی‌جان ناپلئون» شناخته شد. 

***

این خانه‌باغ در دوره قاجار متعلق به «امین‌السلطان» بوده است و احتمالا بسیاری از رجال سیاسی و مقامات دوره قاجار به آن پای گذاشته‌اند. امین‌السلطان در دوران سه پادشاه قاجار، یعنی «ناصرالدین‌شاه»، «مظفرالدین‌شاه» و «محمدعلی‌شاه»، صدراعظم بوده است. این عمارت بزرگ و باغ‌های اطرافش محل زندگی او بوده است. گفته می‌شود زمانی که باغ‌های لاله‌زار برای ساخت خیابان لاله‌زار بخش‌بندی می‌شده، یک قسمت از آن به «میرزا ابراهیم‌خان»، پدر امین‌السلطان می‌رسد که پس از مرگ او، پسرش زمین‌های اطراف را هم می‌خرد و به آن اضافه می‌کند. نوه‌های امین‌السلطان نیز، بعدها این زمین‌ها را تفکیک می‌کنند و می‌فروشند. سینما «جهان» و سینما  «شهرزاد» نیز در همین زمین‌ها ساخته می‌شود. اما ۹ هزار متر از باغ بزرگ امین‌السلطان در سال ۱۲۹۵ خورشیدی و چند سال پس از آن که امین‌السلطان به دست «عباس‌آقا صراف آذربایجانی»، عضو «انجمن نمره ۴۱ فداییان ملت» به قتل رسید، از سوی ورثه او به حاج رحیم اتحادیه فروخته شد. «فرزانه ابراهیم‌زاده»، کارشناس تاریخی در یک توییت رحیم اتحادیه را این طور معرفی کرده است: «حاج رحیم از صرافان معروف تبریز بود که به همراهی چند صراف دیگر شرکت اتحادیه را بنیان نهاد و در تهران املاک زیادی را خرید که از جمله آن‌ها بخشی از خانه امین‌السلطان بود. زمین‌های دانشگاه تهران نیز برای او بود و از قرار متری پنج ریال به دولت فروخته شد.»

این خانه به دلیل موقعیت مکانی بین خیابان فردوسی و لاله‌زار تهران قدیم، محل رفت‌وآمدهای میهمانان خارجی هم بوده است؛ اما الان تنها یادگار باغ‌های لاله‌زار است که در میان مغازه‌های الکتریکی و لوسترفروشی خودنمایی می‌کند.

«علیرضا» در یک لوسترفروشی حوالی خیابان لاله‌زار کار می‌کند، او می‌گوید: «اگر اشتباه نکنم، الان شهرداری خانه را خریده و اسمش را خانه طهران گذاشتند؛ اما همه مردم این جا را با عنوان خانه دایی‌جان ناپلئون می‌شناسند. خانه‌ای که سعید در آن عاشق لیلی شد.» سریال دایی‌جان ناپلئون را «ناصر تقوایی» در ۲۴ سالگی‌ ساخته و یکی از مهم‌ترین و پرمخاطب‌ترین سریال‌های قبل از انقلاب است. این سریال که بر اساس رمان «ایرج پزشکزاد» که به همین نام منتشر شده، ساخته شده است و پس از انقلاب ۱۳۵۷ در فهرست آثار ممنوعه قرار گرفت. 

این خانه‌باغ سرنوشت عجیبی داشته است؛ از زمانی که خانه صدراعظم بوده تا زمانی که تکه‌تکه شده و بعد یک سریال معروف در آن فیلم‌برداری می‌شود و پس از آن در فهرست آثار ملی قرار می‌گیرد؛ اما آن‌قدر به آن رسیدگی نمی‌شود که دیوان عدالت اداری رای به خروج خانه از فهرست آثار ملی می‌دهد. 

سال ۱۳۹۴ اما سازمان شهرداری این خانه را به قیمت ۲۴ میلیارد تومان می‌خرد تا از تخریب و از بین رفتن آن جلوگیری کند. می‌گویند زمانی که شهرداری خانه را خریده بود، چیز زیادی از بنای اصیل و قدیمی خانه باقی نمانده بود؛ اما بازسازی از همان روزهای سال ۱۳۹۴ آغاز شد و گفته می‌شود بیش از ۷۰ درصد بنا زنده شده است. خانه امین‌السلطان، خانه اتحادیه، خانه دایی‌جان ناپلئون و حالا خانه طهران خوانده می‌شود و یادآور روزگاری است که خیابان لاله‌زار تهران نامش «باغ لاله‌زار» بود.