دور هشتم مذاکرات احیای برجام؛ آخرین فرصت‌ها کنار درخت کریسمس

دور هشتم مذاکرات وین برای نجات توافق هسته‌ای برجام از روز ششم دی‌ماه (۲۷ دسامبر) آغاز می‌شود. ایالات متحده به طور غیررسمی از تنظیم یک ضرب‌الاجل خبر داده و ایران می‌گوید پیش‌نویس مذاکرات بهار ۱۴۰۰ که در دولت «حسن روحانی» با قدرت‌های جهانی توافق شده بود، کنار گذاشته شده و طرف‌ها بر سر متن جدیدی با هم مذاکره می‌کنند. دور هشتم مذاکرات در چه فضایی آغاز می‌شود و چه انتظاری از آن وجود دارد؟

***

طی هجده سالی که پرونده اتمی ایران محل اختلاف و مذاکره با قدرت‌های جهانی است، تاکنون چند دور مذاکره در فاصله تعطیلات کریسمس و سال نوی میلادی برگزار شده است. دور هشتم مذاکرات نجات توافق هسته‌ای برجام هم در فاصله این دو تعطیلی برگزار می‌شود. مهم‌ترین نکته دور هشتم مذاکرات این است که به گفته «حسین امیرعبداللهیان»، وزیر خارجه جمهوری اسلامی پیش‌نویس توافق‌های خرداد ۱۴۰۰ کنار گذاشته شده و حالا طرف‌ها بر سر متون تازه با هم مذاکره می‌کنند.

متون جدیدی که محور مذاکرات وین است، چیست؟

وزیر خارجه جمهوری اسلامی گفته است: «امروز سند مشترک و قابل‌قبولی روی میز مذاکره‌کنندگان داریم که آن‌ها را از اسناد یکم و پانزدهم دسامبر می‌خوانیم. هم در موضوع هسته‌ای و هم تحریم‌ها. یعنی دیگر سند خرداد ۱۴۰۰ را کنار گذاشتیم به سند جدید و مشترکی رسیدیم. از امروز مذاکرات ما، حول آن سند مشترک شروع می‌شود؛ از جمله موضوعات در دستور کار در مذاکرات جاری ما بحث تضمین و راستی‌آزمایی است».

حسین امیرعبداللهیان گفته برای ما مهم است که ایران نفت بفروشد و پول آن را در حساب‌های خود نگهداری و از آن استفاده کند.

اظهارات وزیر خارجه جمهوری اسلامی نشان‌دهنده اضافه شدن به امتیازی که قرار بود ایران بگیرد، نیست؛ چرا که از قبل هم قرار بود در صورت احیای برجام، ایران بتواند نفت بفروشد و پول آن را به هر شکلی که علاقه‌مند است، وارد ایران کند. این مهم‌ترین خواسته جمهوری اسلامی ایران است که دولت آن به شدت وابسته به درآمدهای نفتی است؛ اما مشخص نیست، چرا موضوعی که محور و اساس مذاکرات بوده را حسین امیرعبداللهیان به عنوان یک دستاورد مطرح کرده است.

پیش‌نویس بهار ۱۴۰۰ چه بود؟

پس از روی کار آمدن «جو بایدن» به عنوان جانشین «دونالد ترامپ»، رییس‌جمهور آمریکا، جمهوری اسلامی و ایالات متحده مذاکرات غیرمستقیمی را برای نجات توافق هسته‌ای آغاز کردند. این مذاکرات در شش دور در بهار ۱۴۰۰ برگزار شد.

همزمان با دور آخر، «ابراهیم رئیسی» پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری اسلامی اعلام و مذاکرات به مدت پنج ماه متوقف ماند. 

آیت‌الله «علی خامنه‌ای» رهبر جمهوری اسلامی در آخرین دیدار با هیات دولت «حسن روحانی» با لحن انتقادی کم‌سابقه از پیش‌نویس توافق‌های صورت گرفته در وین انتقاد کرد و آن را نقض شروطی خواند که گذاشته بود. در این متن همه تحریم‌های دوره ترامپ رفع نمی‌شد و در پیش‌نویس بیانیه مشترک اعلام توافق هم مذاکره بر سر برنامه موشکی ایران مورد اشاره قرار گرفته بود.

با شروع مذاکرات در دوره رئیسی، کشورهای طرف مذاکره ایران حتی روسیه با تغییر پیش‌نویس توافق‌های وین مخالف بودند؛ اما حالا جمهوری اسلامی می‌گوید، موفق شده که این متون را تغییر دهد. کشورهای بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین و البته ایالات متحده این اظهارات را تایید نکرده‌اند.

آیا این دور از مذاکرات با ضرب‌الاجل همراه است؟

«جیک سالیوان»، مشاور امنیت ملی رییس‌جمهور آمریکا به تازگی در اسراییل با مقام‌های این کشور دیدار و جزییات مطرح در مذاکرات وین را در اختیار میزبانان خود قرار داده بود.

 پس از این دیدار، رسانه‌ها به نقل از مقام‌های آمریکایی از تنظیم یک ضرب‌الاجل برای به نتیجه رسیدن مذاکرات احیای برجام خبر داده بودند؛ اما این ضرب‌الاجل به طور رسمی اعلام نشده است. به همین دلیل ممکن است تعیین مهلت برای رسیدن به توافق در پشت درهای بسته بین مذاکره‌کنندگان مطرح باشد.

اگر مذاکرات به نتیجه نرسد، چه می‌شود؟

اگر علامتی از پیشرفت در مذاکرات در دوره هشتم آن به دست نیاید، احتمال دارد که طرف‌های غربی، در صدد اعمال فشار به جمهوری اسلامی باشند؛ چرا که دقیقا دو سال است که ایران تمامی محدودیت‌های اتمی خود را کنار گذاشته و نزدیک یک سال است که بازرسی و نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را هم کاهش داده است.

از دید کشورهای اروپایی و آمریکا، برنامه اتمی جمهوری اسلامی در حال عبور از محدودیت‌هایی است که در توافق هسته‌ای برجام پیش‌بینی شده بود و در صورت چنین رخدادی، متن برجام دیگر غیرقابل استناد نیست و اساسا به توافق تازه‌ای نیاز خواهد بود که چنین وضعیتی تنش میان طرفین مذاکرات را بسیار بالا خواهد برد.

همزمان با شروع مذاکرات اتمی، بریتانیا از آزمایش موشک‌های بالستیک جمهوری اسلامی و آمریکا از ارسال سلاح به حوثی‌ها یمن رسما انتقاد کرده‌اند که از دید آن‌ها به معنی نقض دو قطع‌نامه شورای امنیت است.

چرا ادامه وضع موجود برای طولانی‌مدت ممکن نیست؟

اکنون یک توافق وجود دارد که در آستانه نابودی است؛ اما جمهوری اسلامی می‌خواهد باقی بماند؛ مفاد آن نیز کم‌کم هدفی را که قدرت‌های جهانی در سال ۱۳۹۲ از آن داشتند، تامین نمی‌کند.

تردیدی نیست که حتی اگر ضرب‌الاجلی به صورت رسمی عنوان نشود، وضعیت موجود برای مدت طولانی قابل ادامه نیست. تفاوت مذاکرات احیای برجام در سال ۱۴۰۰ با مذاکرات اتمی که در سال ۱۳۹۲ آغاز شد و در سال ۱۳۹۴ به نتیجه رسید، در این است که در این دوره برنامه اتمی جمهوری اسلامی با سرعت زیادی در حال حرکت است؛ در حالی که در سال ۱۳۹۲ چنین سرعتی نداشت و ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران هم به میزان کنونی نبود.