خانه‌نشینی صدها زن تجارت‌پیشه در افغانستان

باقر ابراهیمی

تسلط «طالبان» بر افغانستان، اقتصاد نیم‌بند و سیستم بانکی و تجارت آن، شهروندان این کشور را فلج کرده است. سازمان‌هان بین‌المللی بارها از وقوع فاجعه‌ای انسانی در افغانستان هشدار داده‌اند. در حالی‌ که شهروندان عادی روزانه در فقر بیشتر فرو می‌روند، تجار و سرمایه‌گذاران هم متحمل ضررهای هنگفتی شده‌اند که در میان آن‌ها، زنان با بیشترین خسارت روبه‌رو هستند. 

زنان تاجرپیشه افغانستان طی دو دهه پیش با پشت سر گذاشتن موانع فرهنگی و اقتصادی، توانسته بودند به استقلال هویتی و مالی برسند اما به ناگهان تمام آن‌ چه به دست آورده بودند، بر باد رفت. بسیاری کشورشان را ترک کرده‌اند و بسیاری دیگر به روزنه‌ای امید بسته‌اند؛ مثل «فتانه بیات»، مسوول شرکت تجارتی با همین نام که محصولات شرکتش در بازارهای بین‌المللی مشتریان بسیاری جذب کرده بودند. اما پس از آمدن طالبان، او و همکارانش خانه‌نشین شده‌اند. 

***

«فتانه بیات» شرکت خود را در اواخر سال ۲۰۱۸ تاسیس کرد و پس از مدت کوتاهی، به یکی از تجار سرشناس افغانستان تبدیل شد. شرکت تجاری او در بخش صنایع دستی و تولید میوه‌جات فعالیت می‌کرد و نزدیک به ۱۰۰ همکار دایمی یا فصلی داشت. 

شرکت فتانه بیات در بخش محصولات باغ‌داری، زراعتی و صنایع دستی در کابل فعالیت داشت اما لباس‌های سنتی و زرگری هم بخش دیگری از فعالیت‌های آن به حساب می‌آمد. 

او در گفت‌وگو با «ایران‌وایر»، از توقف فعالیت‌های شرکتش گفت: «ما به تازگی تمام کارهای خود را متوقف ساخته‌ایم چون دیگر توانایی پرداخت هزینه کارمندان‌مان را نداریم. تمام دست‌آوردهای ما فعلا صفر شده‌اند. در سابق دست‌آوردهای خوبی داشتیم و قراردادهای موفقی به انجام می‌رساندیم. در طول همین چند وقت، مشتری‌های بین‌المللی پیدا کرده بودیم و به خارج از کشور هم محصولات‌مان را صادر می‌کردیم. ما توانسته بودیم در ازبکستان نمایندگی تجاری داشته باشیم و در آلمان هم بخش صنایع دستی‌مان را راه‌اندازی کنیم تا به شکل آنلاین سفارش بگیریم. اما همه‌چیز صفر شد.» 

در دوران پیش از حکومت دوباره طالبان بر افغانستان، شرکت فتانه بیات در کشورهای مختلف، از جمله ازبکستان و هند نمایشگاه برپا می‌کرد. محصولات این شرکت در ازبکستان مقام نخست را گرفت و در هند هم در بخش محصولات زراعتی و صنایع دستی، مقام اول را کسب کرد. 

به گفته فتانه بیات، تمام سرمایه‌های این شرکت که در بانک‌ها بودند، با مشکل جدی مواجه شده‌اند: «ما هر هفته ۲۰ هزار افغانی از بانک می‌کشیدیم. باید حقوق زنانی را که با ما کار می‌کردند، پرداخت می‌کردیم. اما متاسفانه پول شرکت هم در حال اتمام است. پولی که نزد مشتری‌ها داریم هم پرداخت نشده‌اند. حتی به ما گفتند این پول را بر ما ببخشید که خودش صدها هزار افغانی است. مشتری‌های‌مان هم دست‌شان خالی شده است.» 

این شرکت برای نمایشگاه‌هایی در امارات متحده عربی و هند در حال آماده‌سازی بود که ناگهان همه‌چیز با حکومت دوباره طالب‌ها تغییر کرد. آن‌ها ضررهای دیگری هم کرده‌اند، مثل هزینه‌هایی که برای آماده‌سازی این نمایشگاه پرداخت کرده بودند. مبلغی معادل ۸۵۰ هزار افغانی فقط یک بسته تبلیغاتی بود که به چاپ رسید. 

اما این تمام روایت خسارت‌ها نیست. با روی کار آمدن طالب‌ها، فتانه بیات اجازه ورود به اتاق‌های تجارت را هم از دست داده است: «شرکت من در پولند مشتری داشت. می‌خواستم آن‌جا بروم. اما وقتی من را در اتاق‌های تجارت به عنوان تاجر نمی‌پذیرند، چالش دیگری برای من و زنان امثال من ایجاد شده است.» 

نبود مواد خام، رکود بازار فروش افغانستان و مسدود شدن راه‌های ترانزیت روی کالاهای تجارتی از جمله موانع دیگری هستند که تجارت را به رکود بیشتر رسانده‌اند. 

به گفته فتانه بیات، برخی از شرکت‌های خارجی از او خواسته‌اند که میوه‌جات خشک را برای آن‌ها ارسال کنند اما به دلیل بسته‌ بودن دروازه‌های ترانزیت کشورها بر روی افغانستان، این اقدام هم عملی نیست. 

فتانه بیات می‌گوید: «آینده من و هم‌قطارانم روشن نیست. زنانی که با ما کار می‌کردند، همگی نان‌آورهای خانواده‌‌های خود هستند که برخی هم برادران، پدرها و همسران خود را در جنگ از دست داده‌اند. من با نهادهایی کار می‌کردم که زنان قربانیان جنگ بودند؛ مثل زنان بازمانده‌های نیروهای امنیتی که حالا مجبور هستند خودشان کار کنند تا بتوانند شکم فرزندان‌شان را سیر کنند. اما متاسفانه در حال حاضر همه آن‌ها در خانه‌‌های‌شان بی‌کار هستند و وضعیت اقتصادی هم هر روز در افغانستان بدتر می‌شود. ما شاهد فاجعه‌ای انسانی در این کشور هستیم.» 

به تعبیر او، اگر جامعه جهانی و نهادهای بین‌المللی نتوانند به کمک شهروندان افغانستان، به ویژه زنان و دختران بیایند، فاجعه انسانی به وقوع می‌پیوندد و فرصت نفس کشیدن هم از زنان گرفته می‌شود. 

با گذشت بیش از سه ماه از قدرت‌گیری دوباره طالبان در افغانستان، تغییری در محدودیت‌هایی که علیه زنان وضع شده، حاصل نشده است. حتی نیروهای محلی طالب‌ها در رفت و آمد زنان در سطح شهر هم دخالت می‌کنند؛ مثلا اجازه نمی‌دهند آن‌ها در خودروهای مسافربری، بر صندلی جلو بنشینند. برخی از راننده‌های خودروهای شهری به «ایران‌وایر» گفتند که به خاطر نشستن زنان در صندلی جلو، از سوی طالب‌ها مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند. 

آن‌چه آینده برای افغانستان پیش آورد، هم‌چنان مبهم است و چشم‌انداز زنان از همیشه تیره‌تر. اما آیا جامعه جهانی می‌خواهد یا می‌تواند در امور این کشور دخالت کند و تضمینی برای حفظ دست‌آوردهای زنان باشد؟ با خروج گسترده کنش‌گران افغانستانی، آیا جامعه زنان افغانستان توانایی ایستادگی مقابل تحجر و خشونت‌های طالب‌ها را دارد؟ این‌ها سوالاتی هستند که انگار هیچ‌کس هنوز پاسخی برای‌شان ندارند.