زندگی با اضطراب؛ روایت پزشکان و بیماران دیابتی از کمبود انسولین

ورامین- شهروندخبرنگاران؛ سهیلا طوسی و مراد زندگانی

در دو روز گذشته بحث کمبود انسولین یکی از موضوع‌های داغ فضای مجازی بوده است. بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت، از استرس و فشاری نوشته‌اند که به خاطر پیدا نکردن انسولین در داروخانه‌ها تحمل کرده‌اند. پزشکان نیز سعی داشته‌اند راه‌کارهایی به این بیماران ارایه دهند. گزارش زیر، روایت شهروندان و پزشکان از کمبود انسولین در ایران است.

***

«انسولین هست اما نوع قلمی آن کم شده است؛ آن هم در اصل گران شده است، نه کم! چند تا دلیل هم دارد؛ اول این که خارجی و وارداتی است، دوم این که تعرفهٔ ارز ۴۲۰۰ تومانی را برای وارداتش برداشته‌‌اند و هیچ وارد کننده‌‌ای رغبت به وارد کردنش ندارد.»
این‌ها بخشی از صحبت‌های یکی از پزشکان مشغول در بخش درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است. 

او که نمی‌خواست نامش فاش شود، در ادامه گفت: «راستش در این یک مورد استثنا، دولت را خیلی مقصر نمی‌دانم. دولتی که نفت را کم و به سختی می‌فروشد و در شرایط تحریم، صادرات دیگری هم ندارد، ارز آوری کشور کم است و دولت تسلطی روی قیمت ندارد و هر روز ریالش بیشتر سقوط می‌کند، اولین راه بقایش را در زمینهٔ وارد کردن کالاهای مرتبط با ارز در این می‌بیند که قیمت ارز دولتی را از روی آن‌ها بردارد. نمی‌گویم درست است اما چاره‌‌ای هم نیست.»
این پزشک با اشاره به تولید انسولین در ایران می‌گوید: «کشور خودمان انسولین تولید می‌کند، فقط قلمی نیست. دیابتی‌ها می‌توانند از این انسولین‌ها استفاده کنند تا مشکل حل شود.»

در برابر، بسیاری از کاربران در فضای مجازی به سوءمدیریت دولت و پدیده قاچاق دارو به خارج از کشور اشاره کرده‌اند. روز دوشنبه ۲۸ مهر ۱۳۹۹، «محمود نجفی عرب»، ریيس «کمیسیون اقتصاد سلامت» اتاق بازرگانی ایران گفت یک و نیم برابر نیاز کشور انسولین وارد شده ولی کمبود آن به خاطر «قاچاق معکوس» و «خروج غیرقانونی انسولین» از ایران است.
نجفی عرب گفت علت این امر، تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی و واردات داروی ارزان است که این داروی ارزان را افرادی با قیمت دلار بازار آزاد به مشتریانی در کشورهای دیگر می‌فروشند.

«مجتبی» یکی از افرادی است که در چند روز گذشته درگیر تهیه انسولین برای پدرش بوده است. می‌گوید: «این که می‌گویند انسولین قلمی با قیمت آزاد وجود دارد، یک دروغ بزرگ است. من همه جا را برای گرفتن انسولین قلمی زیر و رو کرده‌ام اما نه باقیمت آزاد و نه باقیمت دولتی وجود ندارد.»

او توضیح می‌دهد که انسولین‌ غیرقلمی برای پدرش افت قند خون ایجاد و شرایط او را وخیم‌تر می‌کند.

تفاوت انسولین‌ قلمی با غیرقلمی در استفاده راحت‌تر برای بیمار، تنظیم بدون دردسر دوز دارو و اثر گذاری مناسب است. مجتبی می‌گوید: «تنظیم دوز انسولین‌هایی که در ویال هست و پدرم باید آن را با سرنگ بردارد، برایش بسیار سخت است. ضمن این که این انسولین عارضه افت قند برای او ایجاد می‌کند.»
او با اشاره به توییت «کیانوش جهانپور» که در پاسخ به فردی که نگران افت قند خون پدرش بود، نوشته بود دوز انسولین را کم کنید، می‌گوید: «متاسفانه صدای مسوولان از جای گرم در می‌آید. ما از عید تا الان درگیر تهیه انسولین هستیم؛ یعنی هر چند وقت یک بار در این مدت انسولین قلمی نایاب شده است و ما در به در شده‌ایم. یا سهمیه‌ای از "داروخانه ۱۳ آبان" با بدبختی تهیه کرده‌ایم یا از بازار آزاد "ناصر خسرو" با چند برابر قیمت خریده‌ایم.»

یک پزشک متخصص غدد ساکن تهران می‌گوید: «در چند ماه اخیر مدام بیمارانم مشکل انسولین دارند. بسیاری از آن‌ها به خاطر کمبود انسولین، سر خود دوز دارو را در هر مصرف کم می‌کنند و این باعث می‌شود مقدار انسولینی که مصرف می‌کنند، پاسخ‌گو نباشد و قند خون تنظیم نشود. بعضی از آن‌ها از ترس کمبود انسولین، وعده‌های غذایی را حذف می‌کنند که این موضوع خودش مضرات دیگری دارد.»
او می‌گوید به عنون پزشکی که سال‌ها است با بیماران دیابتی در ایران سرو کار دارد، از استیصال و درماندگی بیمارانش شرمسار است.
این پزشک با اشاره به این که استرس یکی از عوامل تاثیرگذار بر قند خون است، می‌گوید: «این روزها بسیاری از بیمارانم برای تهیه انسولین دچار استرس شده‌اند و همین موضوع موجب افزایش قند خون می‌شود.»

«سمیه» زن میان‌سالی است که مسوول تامین انسولین پدر و مادرش است: «پدر و مادر من دیابت شدید دارند و به جز من که فعلا خدا را شکر مبتلا نشده‌ام، دو خواهر دیگرم هم به این بیماری مبتلا هستند. من به دلیل ارتباط نزدیک با دیابتی‌ها، کاملا می‌دانم که چه قدر این بیماری آزار دهنده است. پدر و مادرم تقریبا هر کدام در ماه یک پک شش تایی انسولین قلمی تزریق می‌کنند. با نسخهٔ پزشک در دفترچه، هر پک شش تایی را من ۳۵ هزار تومان می‌گرفتم اما مدام سهمیه‌ها کم‌تر شده‌اند و به جای شش تا، داروخانه‌هایی که آن را داشتند، مثل داروخانهٔ ۱۳ آبان، برای هر نسخه دو انسولین قلمی می‌دادند. هیچ کس تا تجربه نکند، نمی‌داند که برای بیمار دیابتی مسن، انسولین قلمی چه کیمیایی است. خود انسولین برایش حکم مرگ و زندگی را دارد و نوع قلمی آن، به دلیل تزریق راحت و تنظیم راحت‌تر دوز، واقعا آن را تبدیل به کیمیا می‌کند.»
سمیه در ادامهٔ صحبت‌هایش می‌گوید: «پدر و مادر من بدون تزریق انسولین واقعا بیشتر از چند ساعت دوام نمی‌آورند و من مجبور بودم هر جور شده، برای آن‌ها این انسولین را تهیه کنم. اوایل کمبود انسولین، آن را از یک داروخانه در مرکز شهر برای هر عدد ۳۵ هزار تومان می‌خریدم؛ یعنی معادل قیمت شش انسولین سهمیه‌‌ای. اما الان کل شهر را می‌گردم، دو تا پیدا می‌کنم و حداقل ۱۵۰هزار تومان پول می‌دهم.»

او در پایان صحبت‌هایش می‌گوید: «باز چند روز قبل از تمام شدن انسولین پدر و مادرم، استرس وجودم را می‌گیرد، به چند نفر می‌سپارم و داروخانه‌ها را زیر و رو می‌کنم و تا پیدا نکنم و نگیرم، آرام نمی‌شوم.»
«هومن» بسکتبالیست ۳۸ ساله اهل همدان است. او سال‌ها است که بیماری دیابت دارد و از انسولین استفاده می‌کند: «من از بچگی ورزش کرده‌ام و هیچ وقت اضافه وزن یا مصرف بی‌حساب و کتاب قند و شیرینی و شکلات نداشته‌ام. دیابت من ریشهٔ ژنتیکی دارد و با استفاده از تزریق دوز کمی انسولین در روز، مشکلم کاملا بر طرف می‌شود. حتی خیلی از دوستان و هم تیمی‌هایم هم در این چند سال از بیماری من اطلاعی نداشتند.»
او در ادامهٔ صحبت‌هایش می‌گوید: «همین چند ماه پیش، معاون غذا و داروی استان همدان از توزیع سهمیه بندی انسولین خارجی برحسب نیاز ماهانه بیمار خبر داد و همان وقت بود که کم کم سر و کلهٔ مشکلات پیدا کردن یا به قیمت پیدا کردن انسولین پیدا شد. اما گران‌تر و با گشتن چند داروخانه پیدا می‌شد. ولی الان سه روز است که انسولین من تمام شده است و تمام شهر را برای پیدا کردن انسولین قلمی گشته‌ و پیدا نکرده‌‌ام. حالا مجبور به استفاده از انسولین ویالی ایرانی شده‌ام که برای من با ۳۸ سال سن، تزریق آن سخت است و دوزمورد نظرم را هیچ وقت نمی‌توانم استفداه کنم. واقعا این سه روز حالم خوب نیست. وای به حال پیرمرد‌ها و پیرزنانی که بخواهند با لرزش دست و کمبود بینایی و مشکلات جسمی دیگر، از انسولین ایرانی استفاده کنند.»
او این روزها بیشتر از همه به فکر کودکان وسالمندان دیابتی است.
دکتر «امید رضایی»، متخصص بیماری‌های داخلی و فوق تخصص خون و آنکولوژی کودکان در استوری اینستاگرامش نوشته است کودکان دیابتی در خطر  «دی‌کی‌ای» (DKA) هستند. او در پاسخ به توییت جهان‌پور نوشته است: «آقای دکتر شاغل در وزارت‌خانه برای پسری که نگران افت قند پدرش است، توییت کرده که دوز انسولین را کم کن. بیماری سیستم بهداشت و درمان ما همین است: کسانی که طبابت نکرده‌‌اند و از پزشکی مدرکش را دارند در وزارت بهداشت، برای طبابت تصمیم می‌گیرند...خوش به حال‌تان که یک شب بالای سر بیمار DKA تا صبح بیدار نبوده‌‌اید.»
دی‌کی‌ای یا «کتواسیدوز دیابتی» در موقعیت‌هایی که میزان انسولین خون کمتر از نیاز بدن است، ایجاد می‌شود و با علایمی مانند بازدم با بوی کتون، تهوع و استفراغ، دهیدراسیون، درد شکم و در نهایت کاهش سطح هوشیاری خود را نشان می‌دهد.
درمان این وضعیت، تخصصی است و معمولا نیاز به بستری اورژانس در بخش مراقبت‌های ویژه دارد.
«رزیتا»، کارمند یک داروخانه محلی می‌گوید: «انسولین قلمی دولتی و سهمیه‌‌ای آن پیدا نمی‌شود و یک سهمیهٔ کم نیز داروخانه‌های منتخب مثل ۱۳آبان و ۲۹ فروردین دارند. آزاد هم اگر بتوانیم گیر بیاوریم و بفروشیم، جرم است.»
او صحبت‌هایش را این گونه ادامه می‌دهد: «سازمان غذا و دارو می‌گوید داروخانه‌‌ای که با بیمه قرارداد دارد، انسولین قلمی را باید با شرایط بیمه‌‌ای به بیمار بفروشد. اگر بیمار برای تامین انسولین قلمی با دفترچه بیمه به داروخانه‌‌ای مراجعه و داروخانه اعلام کند دارو را با نرخ آزاد حساب می‌کند، تخلف کرده است و مردم می‌توانند این تخلف را به سامانه ۱۹۰ گزارش دهند تا با داروخانه متخلف برخورد شود. به خاطر همین موضوع است که انسولین قلمی کم شده است. وگرنه اکثر داروخانه‌ها از طریق آشنایی‌هایی که دارند و داروی قاچاق و کم‌یاب برایشان می‌آورند، می‌توانند انسولین قلمی هم بیاورند. اما مثلا هر عدد انسولین قلمی با نرخ خرید آزاد در شرایط موجود برای داروخانه حداقل ۵۰ هزار تومان هزینه دارد. امکان این که با نرخ سهمیه‌‌ای بفروشد را ندارد چون همه‌‌اش ضرر است. از طرف دیگر، با نرخ آزاد فروختن هم باعث پلمب داروخانه و جریمه و هزار مشکل دیگر می‌شود. به همین دلیل اکثر داروخانه‌داران در شرایط موجود عطای سود این محصول و ریسک آن را به لقایش می‌بخشند.»