Nederland is in zijn jacht op nepwapens uniek binnen Europa

Bij de politie kwam maandag nog een melding binnen: vier jongeren lopen door het centrum van Goes, eentje met een zwart pistool in zijn hand. Direct trekken de agenten hun kogelwerende vesten aan, een groepje collega’s volgt de jongens via de camera’s. Eenmaal ter plaatse blijken de jongens verdwenen. Niet veel later zoekt de politie de vijftienjarige jongen met het pistool thuis op in Kapelle.

Wat blijkt? Het pistool is een replica. Gewonnen op de kermis in Goes. Maar „niet van echt te onderscheiden”, volgens de politie. Het apparaat wordt in beslag genomen, de jongen moet voor straf naar Halt.

Lookalike-pistolen heten ze ook wel. Populair onder jongeren, een crime voor de politie. Woensdag kwam de replica weer in het nieuws: de vijftienjarige zoon van de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema werd vorige maand opgepakt, omdat hij een verlaten woonboot betrad en zichzelf daar fotografeerde met een nepwapen, vermoedelijk een gasalarmpistool.

Wekelijks gaat de politie op meldingen af, waar achteraf blijkt dat een neppistool in het spel is. Vorig jaar ging het om 874 „incidenten”, een tiental minder dan het jaar ervoor. Ze nam in 2018 bovendien 1.199 „imitatiewapens” in beslag. Met name in de regio’s Rotterdam (139), Den Haag (91), Amsterdam (68) en Utrecht (178) heeft de politie het er druk mee.

Nepwapens zijn verboden in Nederland. Professionele – niet van echt te onderscheiden – replica’s zijn in Italië, Spanje en Griekenland in een souvenirwinkeltje vaak voor een paar tientjes te krijgen. Maar voor deze gas-, lucht- of veerdrukwapens – airsoft heten ze in jargon – heb je in Nederland, in tegenstelling tot nagenoeg de rest van Europa, een vergunning nodig. De douane op Schiphol nam de afgelopen 3,5 jaar 37 strakke imitaties in beslag. De straat mag je met zo’n replica niet op, „omdat ze dreigend kan overkomen en kan worden aangezien voor een echt wapen”, volgens de politie.

Onder schot gehouden

Speelgoedpistolen, zoals verkocht bij Intertoys en Blokker met een zogenoemd CE-keurmerk geheel volgens de Europese richtlijnen, mogen wel. Maar – en hier wordt het ingewikkeld – een volwassene mag er niet mee rondlopen in een winkelcentrum, school, ziekenhuis of in het openbaar vervoer. Het probleem: voor de politie is het lastig in een fractie te beslissen of het apparaat echt of nep is. Bij twijfel word je „onder schot gehouden”, aldus de politie.

Voorbeelden zat. Tik in op politie.nl ‘nepvuurwapens’: 137 treffers. Een aanzienlijk deel betreft (jonge) mannen die worden aangehouden, omdat ze een ‘nepper’ op zak hebben. Zo dacht een student lollig te zijn, zegt wapendeskundige Jas van Driel. Hij richtte een replica op de voordeur van zijn studentenhuis. Voor hij er erg in had, zegt Van Driel, werd hij „door het arrestatieteam met z’n neus door het beton geduwd”.

Dat de politie het serieus neemt, blijkt ook uit de campagnes die ze voert. In 2016 een landelijke actie. Afgelopen jaar eentje in de regio van Rotterdam. Op scholen proberen agenten jongeren te doordringen van het gevaar van het op zak hebben van een nepwapen.

Lees ook Halsema scheidt ambt van moederschap

Gemakkelijk is dat niet. Want ze oefenen een enorme aantrekkingskracht uit op jongeren, weet Jeroen van den Broek, promovendus aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Van den Broek onderzoekt straatcultuur en socialemediagebruik door jongeren. Poseren met een (nep)wapen op Instagram werkt statusverhogend, zegt Van den Broek. Je meet een imago aan dat je ballen hebt, zegt Van den Broek.

Want als de politie ziet dat je online met een wapen poseert, heb je een probleem – jongeren wagen het gokje. Dat het veelal om lookalikes gaat, maakt weinig uit, zegt Van den Broek: „Dat zie je online toch amper.” Via Facebook, Instagram en andere kanalen bereiken jongeren een heel groot publiek en verspreiden straatcultuurtrends zich razendsnel onder alle jongeren. „Iets wat vandaag in de Parijse banlieus hip is, kan morgen hier populair zijn – ook in bijvoorbeeld Drenthe.”

De meeste jongeren posten hun saillante foto’s op een afgeschermd account, zegt Van den Broek, en hopen zo uit handen van de politie te blijven. Minderjarige jongeren die toch gepakt worden met een imitatie-model komen bij Halt terecht. Daar kwamen dit jaar tot nu toe 219 jongeren binnen die de wapen en munitie wet overtraden, zegt directeur Janet ten Hoope. Jongeren met echte pistolen komen bijna nooit bij Halt terecht, zegt Ten Hoope.

Ongeveer eenvijfde van de gevallen betreft jongeren die met „nepvuurwapens” (zoals balletjespistolen en alarmpistolen) worden gepakt, schat Ten Hoope. Zij krijgen maximaal 20 uur werkstraf, bijvoorbeeld in een spoelkeuken, als vakkenvuller, in een magazijn óf bij de politie, zegt Ten Hoope. Ook moeten de jongeren hun excuses aanbieden en „reflecteren” ze in meerdere gesprekken op de gebeurtenis. Het doel volgens de Halt-directeur: „Je wilt vooral weten wat de reden is dat iemand het delict heeft gepleegd.”

Lees ook Pas op! Een nepwapen is heel gevaarlijk

Of Halsema’s zoon ook bij Halt is aangemeld of terechtkomt, weet ze niet. Als het inderdaad gaat om een „puberale daad”, zegt Ten Hoope, „zou ik het niet vreemd vinden ”.

Volwassenen hangt – in het ergste geval – een maandenlange gevangenisstraf en een boete oplopend tot ruim 20.000 euro boven het hoofd.

In zijn jacht op nepwapens is Nederland uniek binnen Europa, volgens wapendeskundige Van Driel. Nergens in Europa is er zo’n scherp verbod op nepwapens en wordt er zoveel gehandhaafd, zegt hij. Duitsland kent een lichtere variant. En in Mexico en Afghanistan zijn nepwapens ook verboden, volgens Van Driel.

Een voorstander is hij niet van het verbod. Vooral in de grote steden reageert de politie „heel paniekerig” op neppistolen, zegt Van Driel. Op het platteland is er minder angst, volgens hem, en wordt niet direct geschrokken als mensen de trekker overhalen. „In dorpen schieten jongeren nog gewoon met luchtdrukwapens.”

De politie is, wat hem betreft, te veel tijd kwijt aan jongeren met nepwapens. Zaken die – als ze al voor de rechter komen – „maar heel weinig opleveren” . Laaghangend fruit, zegt Jas van Driel. Voor serieuze zaken blijft amper nog tijd over, zegt hij. Jammer, want: „In Amsterdam regent het ondertussen handgranaten.”