VS preekt democratie, maar is dat niet hypocriet?

Virtueel komen leiders van 110 landen naar een bijeenkomst die Joe Biden al bij zijn aantreden beloofde: een Top voor de Democratie. Hij wil de wereld laten zien dat Amerika nog steeds belang hecht aan democratische waarden en mensenrechten, nadat voorganger Donald Trump juist warme relaties onderhield met autoritaire leiders.

Biden ziet dat de wereld verwikkeld is in een botsing der beschavingen, waarin democratische landen tegenover steeds brutalere autocraten staan. Impliciet is het ook een standje aan het adres van Amerika’s autoritaire rivaal China, uitdrukkelijk níet uitgenodigd.

Maar terwijl Biden democratie preekt in de wereld, staat die in eigen land hevig onder druk. Vorige maand merkte het in Stockholm gevestigde democratie-instituut International Idea de VS aan als ‘afglijdende democratie’, net als bijvoorbeeld Polen, Hongarije en Brazilië.

Idea ziet in de VS met name sinds 2019 verval op basis van vijf democratische pijlers, waaronder onpartijdig bestuur en controle op de overheid. “Bijvoorbeeld de pogingen van het Congres om president Trump af te zetten. De effectiviteit van het parlement neemt af, het was niet in staat om de leider verantwoordelijk te houden,” zegt Seema Shah, een van de onderzoekers.

Politiek geweld

Pogingen van voormalig-president Trump om in 2020 de verkiezingsuitslag in twijfel te trekken vormden een ‘historisch keerpunt’, oordeelt Idea. Ze resulteerden niet alleen in een gewelddadige bestorming van het gebouw waar het Amerikaanse Congres zetelt, ze inspireerden ook leiders elders in de wereld. In onder meer Brazilië, Mexico, Myanmar en Peru gebruikten leiders daarna vergelijkbare tactieken

De dreiging voor de democratie komt van binnenuit, waarschuwen ook veel analisten in de VS, nu een meerderheid van de achterban van Trumps Republikeinse partij nog altijd in die leugens gelooft. Zulke Republikeinen hebben in verschillende staten verkiezingsfunctionarissen vervangen en wetten aangenomen om meer controle te krijgen over de organisatie van verkiezingen.

Experts vrezen dat Trump bij een nieuwe presidentscampagne in 2024 met hun hulp wél de uitslag naar zijn hand kan zetten. Een zorgwekkend groot deel van de Amerikaanse bevolking vindt bovendien dat politiek geweld  noodzakelijk kan zijn: bijna één op de vijf, in een recente peiling van onderzoeksinstituut PRRI.

Het zijn ontwikkelingen waar internationale verkiezingswaarnemers en Amerikaanse diplomaten alarmerende rapportages over zouden schrijven als het elders in de wereld gebeurde, waarschuwde Laura Thornton, directeur van de Alliance for Securing Democracy van het Duits-Amerikaanse Marshall Fund deze week nog in The Washington Post. Ze roept Amerikaanse burgers op actief voor democratische normen op te komen. “Apathie is waar democratieën aan sterven.”

Afglijden

De regering-Biden erkent inmiddels ruiterlijk dat het in een lastige positie zit. “De Verenigde Staten beginnen aan de top vanuit nederigheid,” zei een van zijn medewerkers vooruitblikkend. Het werk begint thuis, erkende deze bron. Biden zal dat tijdens de top ook benadrukken, volgens het Witte Huis. “We realiseren ons natuurlijk dat geen enkele democratie perfect is, ook die van onszelf niet.”

Overigens is de VS ondanks het afglijden nog steeds een ‘goed presterende democratie’, benadrukt Seema Shah. “Er is veel hoop dat het afglijden gestopt kan worden.” Zo is de betrokkenheid van burgers groot. Dat is onder meer zichtbaar in wijdverbreid activisme om kiesrecht te verdedigen en ongelijkheid en racisme tegen te gaan.

De virtuele democratietop is heel belangrijk, vindt Shah, om mensen met expertise uit de hele wereld bij elkaar te brengen en van elkaar te laten leren. “Niet-democraten delen hun strategieën met elkaar, dat moeten democraten dus ook doen.”

Muilkorfen

Maar de verdeling die de regering Biden maakte tussen democratieën en autocratische landen die niet mogen komen roept ook veel vragen op. Waarom mag Polen wel meedoen, een land waar de rechterlijke macht is uitgekleed? Of de Filipijnen, waar president Duterte de pers muilkorft en verantwoordelijk is voor ‘onwettige of willekeurige moorden’, volgens Bidens eigen ministerie van Buitenlandse Zaken?

“Ik begrijp de interesse in de gastenlijst, maar die is niet bedoeld als een stempel van goedkeuring of afkeuring - hij is gewoon om een breed scala aan stemmen en gezichten en vertegenwoordigers bij de discussie te betrekken,” reageerde Bidens woordvoerder Jen Psaki.

De regeringen van China en Rusland zijn op hun tenen getrapt omdat ze niet mogen komen. In een gezamenlijk opinie-artikel voor het conservatieve magazine The National Interest klagen hun ambassadeurs in de VS dat de democratietop ‘een ideologische confrontatie en een kloof in de wereld vergroot.’