Formatie kost meer tijd: voor kerst geen bordesscène
Een nieuw kabinet zal niet voor de kerst kunnen aantreden. Bronnen rond de formatie achten die kans uitgesloten nu de vier onderhandelende partijen het nog lang niet eens zijn over een regeerakkoord.
Volgens Gert-Jan Segers, leider van de ChristenUnie (CU), is het ‘optimistisch’ te denken dat VVD, D66, CDA en zijn partij het volgende week eens worden over een nieuw coalitieakkoord. En ook bij de andere drie partijen gelooft vrijwel niemand dat dat deze of volgende week zal lukken. Daarvoor moeten er nog te veel knopen worden doorgehakt.
Betrokkenen stellen dat het nu ‘hard tegen hard’ gaat in de formatie en dat de onderhandelingen nog niet in een eindfase verkeren. Het kan zelfs nog steeds mislukken, al achten de vier betrokken partijen die kans klein.
Kerst
De voorspelling bij het begin van de onderhandelingen dat er vóór sinterklaas een akkoord zou liggen, wordt in elk geval niet gehaald. VVD-leider Mark Rutte zei zaterdag te hopen op een akkoord voor de kerst. Maar ook dan dringt de tijd. Zo valt er bijna een hele week uit waarin amper kan worden onderhandeld, omdat een aantal hoofdrolspelers in de week van 13 december druk zal zijn met het besluit over het al dan niet verlengen van de avondlockdown. Daarna heeft Rutte nog Europese verplichtingen.
Maar zelfs als het lukt om in de week voor kerst een akkoord te presenteren, duurt het nog altijd enkele weken voordat een nieuw kabinet kan aantreden. De Tweede Kamer moet namelijk eerst nog debatteren over het coalitieakkoord en dan moet er nog een formateur worden aangewezen – hoogstwaarschijnlijk beoogd premier Rutte – waarna er kandidaat-bewindslieden moeten worden aangezocht.
Grotere ploeg
Bij de vorige formatie duurde het na de presentatie van het regeerakkoord twee weken voordat de nieuwe ministersploeg werd beëdigd, waarna de nieuwe ploeg aan de buitenwereld wordt gepresenteerd met de traditionele bordesscène met het staatshoofd. Mogelijk duurt het dit keer langer, omdat er meer bewindslieden moeten worden gescreend door de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). Na alle kritiek dat de werkdruk te hoog is voor ministers en staatssecretarissen, zijn de vier partijen het erover eens dat het werk over meer bewindspersonen moet worden verdeeld. Gedacht wordt aan ongeveer dertig bewindslieden. In 2017 waren het er nog 24.
Partijen hebben al wel lijstjes met kandidaten klaar, maar er is nog niets besloten over de verdeling van de ministersposten. Het idee is losgelaten dat de nieuwe ministersploeg voor de beëdiging eerst het – niet gedetailleerde – regeerakkoord verder uitwerkt.Tandvlees
Hoe dan ook hebben meerdere hoge ambtenaren de formerende partijen alvast gewaarschuwd dat het aantreden van een kabinet in de kerstvakantie tot problemen leidt. Veel Haagse ambtenaren lopen als gevolg van de coronacrisis op hun tandvlees.
De zorgen komen uit verschillende ministeries en zijn besproken tijdens het zogeheten SG-beraad, de wekelijkse vergadering van de secretarissen-generaal, de hoogste Haagse ambtenaren. Ambtenaren proberen, zo klinkt het, met de tong op de schoenen het einde van het jaar te halen. Ze hebben behoefte aan een adempauze.
Nadat het kabinet-Rutte IV door de koning zal zijn beëdigd, moeten de bewindspersonen worden ingewerkt door hun ambtenaren. Een hoge ambtenaar zegt dat de ambtenaren op zijn ministerie bang zijn deze kerstvakantie weer vol energie aan een nieuwe kabinetsperiode te moeten beginnen, terwijl ze hopen juist even vrij te kunnen nemen. “Menig ambtenaar hoopt dat het kabinet pas ergens in het nieuwe jaar rondkomt,” aldus de ambtenaar.
Veel leesvoer
Vanwege de coronacrisis en de economische steunpakketten worden vooral op de departementen van Volksgezondheid, Justitie, Onderwijs, Sociale Zaken, Economische Zaken en Financiën overuren gemaakt. De ministeries van Landbouw en Infrastructuur en Waterstaat waren druk met de aanpak van de stikstofcrisis. Veel ministeries kampen ook nog eens met veel ziekteverzuim. “Het water staat vooral bij Volksgezondheid aan de lippen,” zegt een ingewijde.
Er wordt voor gewaarschuwd dat de nieuwe bewindspersonen tussen kerst en de jaarwisseling ‘niet veel ondersteuning geboden kan worden’. “We kunnen wél heel veel leesvoer bieden,” zegt een hoge ambtenaar. Op een van de departementen zou de secretaris-generaal de nieuwe bewindslieden ‘onder de kerstboom’ willen ‘bedelven onder beleidsnota’s’ als die zijn of haar ambtenaren niet wat rust gunnen rond de feestdagen.