Duitsland wordt ambitieuzer in Europa, voorspelt deze kenner: ‘Koersen op verandering’

Vertrekkend bondskanselier Angela Merkel zal niet alleen gemist worden als ‘mutti’ van Duitsland. Ze werd ook gezien als een onmisbare tegenpool van de grote ego’s op het wereldtoneel. De afgelopen maanden vroegen Duitsers zich daarom bezorgd af wat er gaat gebeuren met de Duitse machtspositie in Europa en in de wereld als boegbeeld Merkel is vertrokken. Zal Duitsland aan invloed verliezen? Of kan de nieuwe regering – die woensdag het regeerakkoord presenteerde – juist beweging brengen in vastgelopen thema’s? Hanco Jürgens van het Duitsland Instituut denkt het laatste.

De afzwaaiende Duitse bondskanselier Angela Merkel was een boegbeeld in Europa. Welk rol zal de nieuwe regering onder Olaf Scholz in Europa spelen?

“Ik verwacht best veel van de Europa plannen van deze coalitie. Ze willen een versterking van het Europees parlement en een hervorming van de Europese Unie, net als de Franse president Macron. Nu was het de afgelopen jaren zo dat Macron veel ideeën had, maar dat Merkel daar niet in mee ging. Het beeld van de toenadering van Duitsland en Frankrijk onder Merkel en Macron was heel lief, met een hoop geknuffel. Maar in de praktijk hebben ze samen in Europa niet veel meer bereikt dan het corona-herstelfonds.”

“Olaf Scholz was als minister van Financiën zo’n beetje het brein achter dat herstelfonds. Hij is altijd een voorstander van een hechtere samenwerking met Frankrijk geweest. Als Macron wordt herkozen in april, dan verwacht ik dat in Europa op verandering gekoerst zal worden.”

Hoe zullen andere lidstaten op de Duitse plannen reageren?

“Ik vrees dat als de Duitse regering met al te grote plannen komt en er dus Europese verdragswijzigingen moeten komen, dat je in landen als Nederland een referendum krijgt. Want dat ligt in Nederland gevoeliger. Merkel heeft rond 2012 verdragswijzigingen voorgesteld aan de Europese Raad, maar dacht op een gegeven moment: dit gaat niet lukken, dus laten we er maar over ophouden. Maar wat toen niet is gelukt, kan door de nieuwe coalitie weer op tafel worden gelegd. Het is interessant om te zien of het nu wel gaat lukken.”

Hoe kan de nieuwe Duitse regering omgaan met die weerstand?

“Ik vind het een goed idee dat de coalitie groot in wil zetten op de Conferentie voor de Toekomst van Europa. Daar komen voorstanders van verandering samen, die streven naar concrete voorstellen. Het Europese parlement zal veel van die voorstellen steunen, maar in de Europese Raad zitten terughoudende landen als Oostenrijk en Nederland. Vervolgens krijg je dan veel discussie en dat zal weer druk zetten op de Nederlandse regering. Wij zullen de komende jaren dus sterker standpunten moeten innemen in Europa. Ook de burger zal door dat debat zien dat we een keus hebben om Europa te hervormen en versterken.”

Duitsland krijgt voor de tweede keer in de geschiedenis een groene buitenlandminister, Annalena Baerbock. Wat wil zij in deze rol bereiken?

“Die ministerpost is voor Baerbock heel belangrijk. Zij presenteert zichzelf als buitenlandspecialist met veel kennis van het internationale recht en wil daar ook echt wat mee doen. Ze heeft een kritische houding ten opzichte van de Duitse relatie met Rusland, China en Turkije. Het liefst zou ze de opening van de gaspijpleiding Nord Stream 2 afhankelijk willen maken van het Russische mensenrechtenbeleid. De toon zal dus harder zijn, maar ik vraag me af wat voor consequenties dit daadwerkelijk zal hebben. Het sluiten van de gaspijpleiding zou een ramp zijn voor haar klimaatbeleid, omdat Duitsland zowel de kern- als kolencentrales wil sluiten. Ook Turkije weet dat er een afhankelijkheidsrelatie is, want het kan zo miljoenen vluchtelingen naar Europa doorsturen. China is verder een ontzettend belangrijke handelspartner voor Duitsland, dus ook hier zullen ze niet snel overgaan op harde sancties. Ik denk dus dat Baerbock een meer bescheiden rol zal krijgen dan zij voor ogen heeft.”

Wat kan zij binnen Europa bereiken op het gebied van mensenrechten?

“De coalitie wil meer toenadering tot Polen en vindt dat de vorige regering te weinig gedaan heeft om de contacten met Polen warm te houden. Tegelijkertijd willen ze grondrechtenschendingen daar sterk veroordelen. Ik ben heel benieuwd hoe het zal gaan als Annalena Baerbock een bezoek brengt aan Warschau. Ze heeft de taak om bruggen te bouwen, maar het ligt complex. Onder Merkel is het probleem met Polen en ook met Hongarije niet opgelost en het is zeer de vraag of de nieuwe regering daar verandering in kan brengen. Er zal in ieder geval meer gezegd worden door Duitsland en de toon zal harder zijn.”