Waarom werd ouderverstoting niet herkend bij Famke Koeman? ‘Alle kenmerken waren aanwezig’

Famke Koeman uit de Eerste Atjehstraat werd eind december vorig jaar doodgeschoten door haar vader, die ook zichzelf ombracht. Uit het onderzoeksrapport van Corinne Dettmeijer, voormalig kinderrechter en Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld, blijkt dat de elf betrokken instanties, van Veilig Thuis tot Jeugdbescherming, het proces van ouderverstoting in de periode voorafgaand aan de moord onderschat hebben. Ouderverstoting is een vorm van psychische kindermishandeling. 

De vader had Famke dermate tegen zijn ex ­Ineke opgezet, dat zij geen contact meer wilde met haar moeder. Ouderverstoting kan het kind in gevaar brengen, omdat vaak juist de stabiele ouder buitenspel komt te staan. Instanties moeten in dergelijke gevallen erop aansturen het ­onderlinge contact zo veel mogelijk in stand te houden, om erger te voorkomen. Uit het rapport van Dettmeijer blijkt dat moeder Ineke door de hulpverlening juist op afstand is komen te staan van Famke. Zo werd haar aangeraden stilte in te lassen toen Famke geen contact meer wilde. Ook stemde de rechter in met Famkes verzoek om volledig bij haar vader te gaan te wonen – zonder moeder in een officiële zitting te horen.

Weinig kennis

Het geval van Famke is een extreem voorbeeld, maar bij geëscaleerde scheidingen is ­vaker ­sprake van ouderverstoting. Volgens de Jeugdmonitor van het CBS waren in 2019 landelijk ­ongeveer 30.000 minderjarige kinderen betrokken bij een echtscheiding. Tien tot twintig ­procent betreft ‘complexe’ scheidingen, van wie een deel van de kinderen te maken krijgt met een vorm van ouderverstoting. 20 procent van de volwassen kinderen heeft na de scheiding geen contact meer met hun vader en 5 procent ziet hun moeder niet meer. De oorzaak is vaak het ernstige conflict tussen de ouders, tijdens of zelfs jaren na de scheiding. 

Net als bij Famke herkennen hulpinstanties bij vechtscheidingen vaak de signalen van ­ouderverstoting niet of weten niet hoe te handelen, bleek uit een in januari verschenen rapport van de Expertgroep Ouderverstoting, aangesteld door demissionair minister Sander Dekker (Rechtsbescherming). De kennis over ouder­verstoting is in de hulpverlening nauwelijks aanwezig: de problemen worden te laat of niet gesignaleerd. Om herkenning te bevorderen, zouden ook rechters beter moeten samenwerken met de hulpverlening, aldus het rapport.

Manipulatie

Eigenaar van advies- en trainingspraktijk ­HerVerbinden en expert op het gebied van ­ouderverstoting Erik van der Waal benadrukt het belang van kennis over dit fenomeen onder rechters, jeugdbeschermers, therapeuten en politie. “Zolang je de kenmerken niet herkent, mis je een hoop en kunnen de verstotende ­ouders hun gang blijven gaan.”

Van der Waal werd in maart vorig jaar door ­Ineke gevraagd te onderzoeken in hoeverre er sprake was van ouderverstoting. De moeder hoopte zo ook de instanties te overtuigen van de ernst van de zaak. Van der Waals conclusie was eenduidig: ‘Het kind van 13 jaar staat emotioneel zo onder druk (van vader, red.) dat ze geen andere uitweg ziet dan zich af te keren van moeder,’ schrijft hij in zijn rapport van ­juni 2020.

Van der Waal: “Het was een klassiek voorbeeld van ouderverstoting, alle kenmerken waren aanwezig. Famkes vader manipuleerde, hield op het laatst de hulpverlening buiten de deur en was bezig zijn kind van andere volwassenen te isoleren. Hij wilde Ineke uit hun sociale leven hebben.” 

Lering trekken

In die tijd kampte de vader met waanideeën, en eerder met depressie en een alcoholverslaving. Famke ging niet naar school, ging om met criminele jongeren en hing ’s nachts op straat. Er was sprake van serieuze signalen van loverboy­problematiek. Ook instanties hoorden hoe ­vader kwaadaardig sprak over zijn ex. Hij stuurde haar ‘nare’ whatsappberichten en sms’jes, waarin hij stelde dat ze loog en pestte. In ­gesprekken met hulpverlening en rechtspraak gaf hij aan dat zij zijn telefoons en internet hackte en haar dochter vergiftigde. Vaak was Famke daarbij aanwezig. Vader en dochter weigerden te spreken met Van der Waal, die bij enkele ­honderden ernstig geëscaleerde (vecht)scheidingen is ingeschakeld als deskundige.

Ineke probeerde het advies onder de aandacht te brengen van de instellingen, wat haar niet lukte. Een gemis, stelt Corinne Dettmeijer in haar rapport. ‘Alle hulpverleners hebben meermalen gehoord hoe vader over moeder sprak. Het OKT, Veilig Thuis, Jeugdbescherming en de Raad voor de Kinderbescherming hebben alle de kwaadsprekerij uit vaders mond gehoord. Veilig Thuis en de Raad voor de Kinderbescherming hadden het rapport van HerVerbinden en de veelheid van nare mails van vader aan moeder kunnen lezen. Het gebrek aan expertise over ouderverstoting is een factor geweest bij het tekortschieten van de hulpverlening.’

Van der Waal nu: “Haar vader had honderd procent macht over zijn kind, kon haar kneden en beïnvloeden. Famke begon die verhalen te geloven en maakte zich het gedachtegoed van haar vader eigen. Moeder zag haar kind afdrijven.”

Van der Waal gaf eind 2019 nog een presentatie over de dynamiek rondom ouderverstoting aan 160 medewerkers van onder meer Veilig Thuis Amsterdam. Het heeft weinig opgeleverd, moet hij constateren. “Uit deze zaak moet iedereen lering trekken.”