‘Volg je geweten,’ zegt Schouten, en daarmee is het lot van Kaag bezegeld

Drie kwartier, een uur hooguit. Langer heeft de ChristenUnie donderdagochtend niet nodig om tijdens een fractieoverleg een oordeel te vellen over ministers Sigrid Kaag (Buitenlandse Zaken, D66) en Ank Bijleveld (Defensie, CDA). Na een debat dat tot bijna 03.00 uur ’s nachts is doorgegaan, komen vier van de vijf Kamerleden bij elkaar om ‘inhoudelijk terug te blikken’. En de moties van afkeuring te wegen die de bewindsvrouwen in het nachtelijke debat aan hun broek krijgen.

Een opvallende afwezige is Kamerlid Carola Schouten, tevens minister van Landbouw in Rutte III, vicepremier bovendien. Zij mengt zich niet in de discussie. Bewust, zeggen ingewijden. In de motie die over de rol van Kaag gaat, wordt uitgesproken ‘dat het kabinet onverantwoord heeft gehandeld’. Schouten kan toch moeilijk een oordeel vellen over het kabinet waar zij zélf deel van uitmaakt? En door een buitenlandse reis is ze sowieso al niet bij de stemmingen van woensdagavond.

Geweten

Wel geeft ze haar fractiegenoten een boodschap mee: “Volg je overtuiging en geweten,” zegt ze. “Ik wens jullie daar sterkte bij.” Zij volgt hun oordeel. 

Fractieleider Gert-Jan Segers maakt na het overleg een rondje langs zijn drie fractiegenoten. Hoe zitten jullie erin? Het oordeel is snel duidelijk en unaniem: het kabinet heeft te weinig gedaan en te laat gehandeld. Een druppel is er niet, zegt een ingewijde, het is een optelsom. “Een ingewikkelde wiskundige formule is het niet.” De ChristenUniebewindslieden zouden niet hebben overwogen uit het kabinet te stappen nu de fractie het kabinetsbeleid afkeurt.

De Tweede Kamer was de afgelopen maanden opvallend eensgezind als het ging om de evacuatie van Afghaanse tolken. Dat gebeurde vorige maand ook rond Afghanen die op een andere manier voor Nederland hadden gewerkt en mensenrechtenverdedigers die gevaar liepen. In het Kamerdebat over de chaotische evacuatiemissie uit Afghanistan was die eendrachtige houding weg: regeringspartijen VVD, D66 en CDA waren na eerdere grote woorden ineens opvallend mild voor het kabinet.

Kritische vragen

Het viel op dat D66-Kamerlid Salima Belhaj nauwelijks kritische vragen aan haar partijgenoot minister Kaag stelde, maar die even later wel afvuurde op CDA-minister Bijleveld. CDA-Kamerlid Boswijk liet hetzelfde patroon zien, maar die was juist kritischer op D66’er Kaag.

Nadat ministers Kaag en Bijleveld in het debat de vragen van de Kamer hadden beantwoord, stuurde PvdA-Kamerlid Kati Piri de tekst van haar moties van afkeuring rond. Een zware motie, maar minder zwaar dan de motie van wantrouwen. Eenmaal aangenomen leidt die vrijwel altijd tot het opstappen van een bewindspersoon. Bij een motie van afkeuring is dat zelden het geval.

Tafeltje

Die moties kwamen ook op het tafeltje bij ChristenUnie-Kamerlid Don Ceder terecht. Hoewel Piri toen al wist dat een hele trits partijen haar motie zou medeondertekenen, zei Ceder direct dat hij dat in elk geval niet zou doen. Wel gaf hij Piri aan open te staan voor de motie. Hij zou, zei hij, de moties met een positief advies voorleggen aan zijn fractiegenoten. Maar hij hield nog wel een slag om de arm.

Na het fractieoverleg van de volgende ochtend brengt de ChristenUnie ’s middags haar standpunt naar buiten. Een verrassing voor Kaag en Bijleveld is dat dan niet meer. De uitkomst van het fractieberaad is door Segers gedeeld met D66-fractieleider Rob Jetten. Ook CDA en VVD zijn ingeseind.

“We hebben hier een avond over geslapen,” aldus Ceder woensdagmiddag. “Kunnen wij objectief vaststellen dat het handelen afkeurenswaardig was?” Na het nachtje slapen is het antwoord ‘ja’. Ceder benadrukt dat het zijn fractie om ‘het handelen’ van Kaag en Bijleveld gaat, niet om het vertrouwen in de personen.

De twee bewindslieden trekken andere conclusies. Bijleveld blijft. Kaag zegt dat het haar opvatting is, als eindverantwoordelijk minister, dat ze moet vertrekken als de Kamer vindt dat het kabinet onverantwoordelijk heeft gehandeld. “Buitenlandse Zaken was mijn passie, dat zal u niet ontgaan zijn. Het was een grote eer.” Ze sluit haar woorden af met: “Gods zegen.”