Pride in Polen, maar wie kan, zoekt zijn heil in andere EU-landen

• Chiem Balduk

  Redacteur online

Na twee jaar mag het weer: vanmiddag trekken lhbti'ers en progressieve jongeren door de straten van Warschau voor de 'Parade voor Gelijkheid', om voor acceptatie van lhbti'ers te pleiten. De Poolse Pride trok in 2019 zo'n 80.000 mensen; vorig jaar ging de parade niet door vanwege de coronapandemie.

In die twee jaar is er veel veranderd, zegt de organisatie achter de manifestatie. "Niemand had gedacht dat een pandemie de wereld zou platleggen, maar ook niemand had verwacht dat zo veel fundamentele rechten en vrijheden zouden worden afgepakt."

Zo werd het afgelopen jaar adoptie door homoparen de facto verboden en verklaarden zo'n honderd gemeenten zich 'lhbt-vrij', aangemoedigd door de conservatieve regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS). Die ziet lhbti als 'een buitenlandse ideologie', die de katholieke, Poolse identiteit wil vernietigen. President Duda noemde lhbti'ers een groter gevaar dan het communisme.

Die retoriek heeft ervoor gezorgd dat Mikolaj Markiewicz en zijn vriend besloten Polen dit voorjaar te verlaten. Als homoseksuele man voelde hij zich niet meer veilig in zijn thuisland. "En dat zal de komende jaren niet veranderen." Sinds februari leeft het stel in Amsterdam, waar ze met hun taalkennis en academische achtergrond gemakkelijk konden aarden.

Hun verhaal staat niet op zichzelf: het afgelopen jaar verhuisden meer Poolse lhbti'ers naar westerse landen. Precieze cijfers zijn er niet, omdat EU-burgers zich binnen de Europese Unie vrij kunnen vestigen, maar lhbti-organisaties in Polen zeggen de trend te herkennen, met name na de verhitte presidentsverkiezingen van vorig jaar.

Van burgemeester naar Limburg

Neem de homoseksuele Lukas Vlodartsyk, die in het verleden zelfs burgemeester was van het stadje Bobrowniki. "Mijn vriend en ik hadden een goed leven, maar het was wel vol stress", vertelt hij vanuit Linne (Limburg), waar hij sinds een half jaar woont en een hoveniersbedrijf is gestart.

Een toekomst opbouwen in Polen als homokoppel bleek namelijk lastig: "Mijn vriend en ik zijn in Schotland getrouwd, maar ons huwelijk wordt in Polen niet erkend. Daardoor konden we niet samen een nieuw huis bouwen of elkaar in het testament opnemen. Ook belastingvoordelen voor getrouwde echtparen liepen we mis."

Het besluit om te emigreren neem je desondanks niet in een opwelling, vertelt Lukas. "We hadden een goedlopend bedrijf, en ik heb een dochter uit een eerdere relatie. Dat maakte de verhuizing heel zwaar."

Regenbooggevaar

Ook Mikolaj ging niet over één nacht ijs. "De haatcampagne tegen lhbti'ers is al jaren bezig, maar nam een vlucht tijdens de presidentsverkiezingen van 2020." De campagne van zittend president Duda draaide voornamelijk om het 'gevaar' van de lhbti-gemeenschap. "Hij bezorgde lhbti'ers zoveel angst. Op een gegeven moment kon ik niet meer concentreren op werk, omdat ik bezig bleef met wat PiS-politici nu weer hadden gezegd."

Het reduceren van lhbti'ers tot een gevaarlijke 'ideologie' bezorgde Mikolaj ongemak. "Niemand weet wat dat precies is of waar het 'regenbooggevaar' vandaan kwam. Het was Orwelliaans: door het ontbreken van Prides tijdens het coronajaar 2020 was dat gevaar juist minder zichtbaar geworden."

Toch heeft Mikolaj wel een idee waarom bepaalde politici het op de lhbti-gemeenschap hebben gemunt: "In verkiezings- of crisistijd wordt de haatcampagne opgevoerd om de aandacht van andere dingen af te leiden. Dat zie je nu ook in Hongarije", zegt hij, verwijzend naar de invoering van een wet die 'promotie' van trans- en homoseksualiteit verbiedt. Volgend jaar zijn er parlementsverkiezingen in dat land.

Mikolaj en zijn vriend beseffen dat ze bevoorrecht zijn om een nieuw leven in Nederland op te bouwen. Zijn vriend en hijzelf, een freelance advocaat, zijn hoogopgeleid en beschikken over de financiële middelen om te emigreren. Dat geldt voor lhbti'ers in kleinere steden en op het platteland vaak niet: "Zij moeten zien te overleven met alle nonsens die over hen heen wordt gestort."

Verschil tussen steden

Dat verschil benadrukt ook Yga Kostrzewa van Lambda Warszawa, de oudste lhbti-organisatie van Polen. Oké, in het hele land ligt het gevoelig als twee mannen hand in hand op straat lopen, maar in Warschau kun je als lhbti'er volgens haar "een relatief normaal leven leiden". "Steden als Poznan, Gdansk en Krakau zijn redelijk tolerant. Dat is anders in oostelijke steden als Lublin en Bialystok."

Zo werd de laatste Pride in Lublin (2019) opgebroken door extreemrechtse groeperingen:

Mikolaj verwacht niet dat hij en zijn partner snel zullen terugkeren naar Polen. Daarvoor heeft hij te weinig hoop op fundamentele veranderingen op korte termijn. "Zelfs als er een machtswissel komt, zal de huidige discriminatie en hate speech niet meteen verdwijnen." Het land gaat de kant van Turkije en Hongarije op, denkt hij.

De lhbti-gemeenschap probeert die trend vandaag in Warschau te keren. Yga Kostrzewa van Lambda Warszawa gaat uit van een vreedzame parade. De vorige gelijkheidsparade in Warschau verliep zonder noemenswaardige incidenten, zegt ze trots.

Mikolaj en zijn vriend hadden er graag bij willen zijn, maar zullen de manifestatie nu vanuit Nederland volgen.