Formatie in impasse: partijleiders krijgen ultimatum van Hamer

Informateur Hamer draait de duimschroeven aan. Tijdens een sessie waarbij alle zes hoofdrolspelers samen aan tafel zaten, schotelde zij de partijen vrijdagmiddag zelf al ‘wat suggesties voor’. Na een weekend bedenktijd moeten ze maandag aan Hamer laten weten wat de zes ‘samen’ hebben bedacht. Nu al kan geen van Hamers scenario’s op veel enthousiasme rekenen.

Een groot deel van Hamers opdracht is af, zei ze. Maar toch is er sprake van een impasse, zei ze na afloop van het gesprek met de zes partijkopstukken. Want wie wil met wie onderhandelen om tot een nieuw kabinet te komen? “De combinatie van wat partijen willen maakt dat er nu geen meerderheidskabinet gevormd kan worden.”

Weekend van de waarheid

Dit weekend wordt het weekend van de waarheid. Samen met elkaar, benadrukte Hamer, moeten de zes eruit komen. “Ik laat ze maandag weer komen, dan kijken we hoe we verder gaan.” Hamer wil de handdoek nog niet in de ring gooien. “Er is altijd een plan B en C.”

In de Stadhouderskamer op het Binnenhof kregen Mark Rutte (VVD), Sigrid Kaag (D66), Wopke Hoekstra (CDA), Lilianne Ploumen (PvdA), Jesse Klaver (GroenLinks) en Gert-Jan Segers (ChristenUnie) vanmiddag de drie opties die de informateur heeft bedacht te horen.

Optie 1: Rutte schrijft een ‘proeve van een regeerakkoord’, een voorzet voor het uiteindelijke document. Als dat af is, kunnen andere partijen ervoor kiezen om zich daarbij aan te sluiten – eventueel na nadere onderhandelingen op specifieke punten.

Optie 2: De VVD-leider schrijft het stuk niet in z’n eentje, maar doet dat samen met D66-leider Kaag.

Optie 3: Alle zes partijen gaan met elkaar om tafel om te kijken of ze er samen uitkomen óf dat er gaandeweg een partij afvalt.

Haken en ogen

Aan elke optie zitten haken en ogen, stellen ingewijden. Waarom zou een partij een handtekening willen zetten onder een stuk dat door één partij is geschreven? “Een regeerakkoord luistert nauw. Een tekst kan voor de een duidelijk zijn, maar een ander kan daar weer een eigen uitleg aan geven. Om dat te weten, moet je er echt zelf bij hebben gezeten tijdens het schrijven,” zegt een ingewijde.

Een duo-auteurschap van de twee grootste partijen zal volgens bronnen op weerstand stuiten van het CDA. Partijleider Hoekstra heeft zich nooit een enthousiast voorstander van formatiedeelname getoond, maar ook geen hartstochtelijk tegenstander. Áls de partij gaat meeformeren, willen ze ook meepraten over de inhoud.

Dan de laatste mogelijkheid: alle partijen gaan samen om tafel. Er zijn in elk geval twee partijen die dat omarmen: PvdA en D66. Ja, het liefst doet de partij van Kaag een formatiepoging met het vijftal VVD, CDA, PvdA en GroenLinks. Maar, klinkt het, Kaag heeft zélf tegen Hamer gezegd het ‘prima’ te vinden als de ChristenUnie ook aanschuift. “Als dat nodig is om een formatiepoging voor een zo progressief mogelijk kabinet te starten, kan dat,” klinkt het in D66-kringen. Volgens een PvdA-bron is het ‘nog veel te vroeg voor een proeve van een regeerakkoord’ en ‘moet er éérst met een aantal partijen gesproken worden’.

Bijkomend voordeel: als er gaandeweg een partij zou afvallen, kan de rest verder zonder dat een meerderheidscoalitie in gevaar komt. Die partij kan dan óók het CDA zijn. Want zonder de christendemocraten is er dan nog altijd een meerderheid van tachtig zetels. De kans dat de VVD in een kabinet wil stappen zonder ‘de betrouwbare regeringspartner’ CDA is echter nihil.

‘Een tegen de ander’

Maar de ChristenUnie staat niet te juichen bij het vooruitzicht mee te praten, vooral als zij niet nodig zijn voor een meerderheid. De partij weet nog goed hoe D66 het in 2017 in eerste instantie niet zag zitten om met de ChristenUnie in een kabinet te stappen. “Dan wordt het de een tegen de ander.” 

Bij D66 klinkt vergoelijkend dat medisch-ethische onderwerpen buiten het regeerakkoord gehouden kunnen worden. Het wordt dan een zogeheten vrije kwestie, waarover elk Kamerlid zelfstandig een afweging kan maken. Maar ChristenUniepartijleider Gert-Jan Segers was in de verkiezingscampagne duidelijk: zijn partij zal niet in een kabinet zitten dat mogelijk maakt dat mensen die klaar zijn met leven een eind aan hun leven kunnen maken.