De radionacht sterft: ‘Het kan juist heerlijk uit de bocht vliegen’

Praat met radiomakers over hun vak en binnen no time valt het woord ‘magie’. Dan beginnen ze te vertellen hoe ze als kind al op een zolderkamertje met cassettebandjes in de weer waren, hoe ze begonnen bij een lokaal zendertje met weinig geld en nog minder luisteraars en hoe ze toen, na jarenlang smeken, eindelijk een kans kregen bij een zender met landelijk bereik. Van twee tot vier in de nacht. En dat dat de mooiste en leerzaamste tijd uit hun leven was. Omdat in het holst van de nacht een programma presenteren de puurste vorm van radiomaken is.

Welkom in het clubhuis

Anno 2020 staat nachtradio onder druk. Steeds minder zenders programmeren nog dj’s in de nacht. Het is duur, er luisteren weinig mensen en de reclameblokken krijg je nauwelijks gevuld. Bij commerciële stations klinkt daarom ’s nachts enkel nog de muziek van computerplaylists. Alleen op NPO Radio 1, Radio 2 en Radio 3 wordt tussen middernacht en de vroege ochtend nog liveradio gemaakt. Arjan Snijders, radioveteraan en initiatiefnemer van De Nachtwacht Award, de prijs voor nachtradio die binnenkort voor de derde keer wordt uitgereikt, vindt dat jammer en zorgelijk. 

Jammer omdat in de nacht unieke radio gemaakt wordt. “Omdat er minder luisteraars zijn voelt een nachtshow een beetje als een clubhuis. Het zijn vaak kleurrijke types die dan wakker zijn: dronken studenten, chauffeurs, bakkers, nachtbrakers: de interactie die je kan hebben is heel direct en daardoor bijzonder.” 

Maar Snijders heeft ook serieuze zorgen over het verdwijnen van programma’s in de nacht. “Het is voor jong talent dé plek om vlieguren te maken. Dat dreigt nu verloren te gaan, waardoor de aanwas van nieuwe radiomakers stokt. Bekende dj’s zoals Marieke Elsinga, Mattie Valk, Eva Koreman en Domien Verschuuren zijn hun loopbaan allemaal gestart in de nacht. Op dat tijdstip kan veel meer, en mag iets ook weleens finaal mislukken. Daar leer je van, en het is tegelijkertijd de charme van nachtradio.”

“Als dj ben je ’s nachts echt de vriend van de luisteraar, het voelt veel intiemer dan overdag,” zegt Giel Beelen. “Mensen luisteren ook veel aandachtiger.” Beelen begon zijn loopbaan bij 3FM in 1997 bij het programma Pyjama FM en groeide door zijn smaakmakende nachtshow uit tot ’s lands bekendste ‘shockjock’. Sinds vorig jaar maakt hij tussen 04.00 uur en 06.00 uur een programma op Radio 2. “Natuurlijk heb ik de ambitie om ook weer overdag te horen te zijn, maar dat ik nu weer een beetje kan pielen, net zoals in het begin van mijn carrière, is heel tof.”

Ook volgens omroepveteraan Wim van Klaveren, die momenteel voor BNNVara coördinator is van alle programma’s die ’s nachts worden uitgezonden, bieden de uurtjes tussen middernacht en zonsopgang juist de mogelijkheid om bijzondere gesprekken te voeren op de radio.

“Er is meer tijd, het tempo kan wat lager liggen, waardoor er meer ruimte is voor verdieping en voor onderwerpen die overdag niet zo snel aan bod komen. Onze man in Deventer, van Özcan Akyol, of Nachtzuster van Astrid de Jong, dat zijn echte pareltjes. Zeker in programma’s waar luisteraars mogen inbellen kan het ’s nachts soms heerlijk uit de bocht vliegen. Dat is spannende radio.” Van Klaveren snapt dat commerciële zenders geen brood meer zien in nachtradio, maar vreest ook dat er hierdoor minder ruimte is voor beginnende radiomakers. 

Beelen is minder bevreesd voor het stokken van de aanwas van nieuw radiotalent. “Je kunt tegenwoordig door alle internetstations juist veel makkelijker ervaring opdoen als beginnende dj. Die mensen kunnen later prima doorstromen. Laten we wel wezen: er luisteren ’s nachts echt extreem weinig mensen, zo weinig dat het niet eens gemeten wordt. Ik begrijp dus heel goed dat het voor commerciële zenders niet rendabel is om op die uren liveradio te maken. En zo’n enorm gemis is het nou ook weer niet, de meeste nachtshows waren niet erg briljant.”

Stemmen op talent

Toch zou het eeuwig zonde zijn als er nog meer nachtprogramma’s verloren zouden gaan, zegt Snijders. “De ervaring leert dat wat verdwijnt aan programmering nooit meer terugkomt. Terwijl nachtradio zo bijzonder is.” Vraag Snijders naar zijn favoriete programma’s en hij begint aan een ellenlange opsomming. “De puzzeltochten die Willem de Ridder eind jaren zeventig maakte, waarbij duizenden mensen in de auto de aanwijzingen volgden en door het land reden. De lange interviews in Nooit meer slapen. De Freaknacht van Giel Beelen, Mark in the Dark van Mark van den Akker... allemaal unieke radio. Als je als radiostation ’s nachts enkel een playlist opzet dan kunnen mensen net zo goed naar Spotify luisteren.”

Op spreekbuis.nl/nachtwachtaward kan tot 21 januari gestemd worden voor De Nachtwacht Award 2021. Vorig jaar ging de prijs naar Martijn Kolkman van Qmusic, de eerste editie werd gewonnen door Özcan Akyol voor Onze Man in Deventer.