Sinn Féin is opeens geen politieke paria meer

Een van de belangrijkste oorzaken van de ongekende omslag in de Ierse politiek is beter hoorbaar dan zichtbaar in Dublin. Het gebonk van een boor klinkt door de muren van een hotel aan St. Stephen’s Green, het park in het politieke en bestuurlijke hart van de Ierse hoofdstad. De waarschuwende piepjes van een vrachtwagen vol materiaal overstemmen een straatmuzikant op de kop van Grafton Street, de drukste winkelstraat. Het geratel van een cementmolen weerkaatst op de binnenplaats van Trinity College, de vermaarde universiteit.

Zelfs als premier Leo Varadkar voor zijn kantoor op Merrion Street Upper staat, hoort hij het gesuis van kettingen van drie enorme torenkranen verderop. Dit is voor Varadkar de soundtrack van de verkiezingen die hij verloor.

Onstuimige bouwwoede

Het nijpende woningtekort in Ierland – en de onstuimige bouwwoede die daarop inspeelt – was een dominant thema in de historische stembusgang van vorige week zaterdag. Een groot deel van het electoraat is ontevreden over de prestaties van Fine Gael, de centrum-rechtse regeringspartij, en Fianna Fáil, de centrum-rechtse gedoogpartij. Kiezers deden wat het establishment nooit mogelijk achtte: massaal op Sinn Féin stemmen.

De voormalige politieke tak van de IRA, de mannen in pak die decennialang het geweld van de ijzervreters goedpraatten, scoorde met een progressief-links verkiezingsprogramma. Partijleider Mary Lou McDonald fulmineerde tegen explosief stijgende huur- en huizenprijzen, tegen de slechte staat van de Ierse gezondheidszorg, tegen verhoging van de pensioenleeftijd en pleitte vóór belastingverlaging en het bouwen van honderddduizend sociale woningen. „Ik kan zeer zeker de volgende Taoiseach [premier] zijn”, zei McDonald deze week toen ze haar winst vierde. Dat is een gedachte die kortsluiting veroorzaakt in de Ierse politiek: de voormalige politieke paria’s kunnen opeens het land bestieren.

In Leinster House, het parlementsgebouw in Dublin, vraagt men zich af: hoe zijn wij hier aanbeland? En: is McDonald de Bernie Sanders of Jeremy Corbyn van Ierland? De marginale politicus die uitgroeit tot protagonist door in te spelen op onvrede over de onrechtvaardige verdeling van de winsten van globalisering?

Afgaande op de overwinningstoespraken van McDonald van de afgelopen dagen zou je denken van wel. „Ons doel is woningen te bouwen, huren te bevriezen, de pensioenleeftijd te verlagen naar 65 en tegenwicht te bieden aan investeringsfondsen die als aasgieren handelen en het grote verzekeringswezen”, zei McDonald in een toespraak. „Wij zijn niet de politiek ingegaan voor status of macht, zoals degenen die de afgelopen decennia in de regering zaten voor hun eigen gewin.” Nee, zei de vijftigjarige partijleider. Het doel van Sinn Féin is anders: „Wij willen verandering teweegbrengen. Echte verandering.”

Economische stuiterbal

Het afgelopen decennium was Ierland een economische stuiterbal. Na de financiële crisis van 2008 belandde Ierland in een diepe en scherpe recessie (5,9 procent krimp in 2009), met ingestorte huizenprijzen (-18,5 procent in 2009) en hoge werkloosheid (15,9 procent in 2011). Het herstel was snel en onstuimig. Volgens het Internationaal Monetair Fonds groeide de economie in 2015 met 25,1 procent. Dat bizar hoge percentage kwam vooral door een enorme toename aan buitenlandse investeringen, door banken en de mondiale techgiganten. Zelfs in de afgelopen jaren van Brexit-onzekerheid groeide de economie met gemiddeld 8 procent. Werkloosheid is gedaald tot 4,8 procent.

Ierland is geobsedeerd door vastgoed en beleggers zijn geobsedeerd door Ierse huizen, kantoren en projecten. Een voorbeeld? De Amerikaanse belegger BlackRock kocht deze week een hostel – dus geen vijfsterrenhotel – aan Talbot Place in Dublin voor 30 miljoen euro, het dubbele van de verkoopsom van twee jaar terug. Google, Amazon, Linkedin, Facebook en Salesforce zijn in Dublin bezig met grootschalige hoofdkantoren, die ze campussen noemen.

Als gevolg zijn de huizenprijzen en huren de afgelopen jaren veel harder gestegen dan het gemiddelde inkomen. Een nieuw tweekamerappartement (80 vierkante meter) in een project vlak bij de grote banken kost 410.000 euro. Iets vergelijkbaars huren betekent maandelijks 2.500 euro neertellen. Afgelopen jaar bouwden Ierse ontwikkelaars in totaal 21.241 nieuwe huizen en appartementen. Dat is het hoogste aantal in tien jaar tijd, maar nog altijd onder de 34.000 die volgens de centrale bank tot 2030 jaarlijks nodig zijn om de markt te kalmeren.

Economisch gaat het uitstekend met Ierland, maar Ieren kunnen het zich steeds minder permitteren om in de steden te wonen waar de banen zijn, waar de ‘Keltische tijger’, zoals het Ierse groeiwonder genoemd wordt, brult.

Tel daar bij op dat Ieren vinden dat hun gezondheidszorg ontoereikend is, dat ziekenhuizen te vaak uitpuilen en dat er te weinig oog is voor diegenen, zoals daklozen, die niet mee kunnen komen in de hausse-economie, en er is een rijke voedingsbodem voor een partij die het establishment aanpakt.

‘Globalisering frustreert’

Sinn Féin voelde het humeur van het land goed aan, zegt Eoin O’Malley, een politicoloog verbonden aan Dublin City University. „Er is een zekere mate van frustratie over hoe globalisering de Ierse economie en maatschappij beïnvloedt. En kiezers voelen zich steeds vrijer te zweven en zich te manifesteren.”

O’Malley verwijst naar het referendum in 2018 waarin twee derde van de Ieren stemde voor afschaffing van het grondwettelijke verbod op abortus. Uiteindelijk steunden veel kopstukken van Fine Gael en Fianna Fáil deze maatschappelijke liberalisering, maar pas nadat zij doorkregen dat de opvattingen in het land waren gewijzigd. „Ook nu was er bij kiezers een hunkering naar grote verandering, dit keer gaven Fine Gael en Fianna Fáil niet thuis. Daar heeft Sinn Féin enorm van geprofiteerd.”

Robyn Peoples (links) en Sharni Edwards (rechts) poseren voor de media nadat ze het eerste homohuwelijk van Noord-Ierland hebben gesloten, 10 februari 2020.

De verkiezingsuitslag is volgens de politicoloog meer dan een momentopname. „Dit is een existentiële wijziging van ons politieke bestel”, zegt O’Malley. Een paar dagen na de uitslag is hij nog steeds van slag.

Om dat te begrijpen is een korte historische terugblik nodig. In 1921, na een onafhankelijkheidsoorlog van twee jaar, sloot de Britse regering een verdrag met Ierse vertegenwoordigers dat regelde dat Ierland een zelfstandig land binnen het Britse rijk zou worden en dat zes graafschappen in het noorden van het eiland Brits gebied zouden blijven.

‘Familie der Ieren’

Het verdrag was omstreden. Een kamp vond de afspraken onaanvaardbaar omdat Noord-Ierland Brits bleef. Een ander kamp vond het een aanvaardbaar beginpunt. Er brak een burgeroorlog uit. Het kamp dat voor het verdrag was, won. Uit die beweging kwam Fine Gael, ofwel ‘familie der Ieren’ voort.

Lees ook Sinn Féin breekt in bij het aloude Ierse machtsblok

De republikeinen van Sinn Féin (‘Wij onszelf’) waren de verliezende partij. Het grootste deel van de beweging wilde het Ierse parlement boycotten. Een ander deel, onder leiding van Éamon de Valera, wilde proberen via het parlement echte Ierse onafhankelijkheid af te dwingen. De Valera en de zijnen splitsten zich af en richten een nieuwe partij op: Fianna Fáil – ‘soldaten van het lot’.

Ruim zestig jaar lang hield Sinn Féin de zelfverkozen ballingschap vol. Toen de partij in 1986 besloot de boycot te laten varen zei de toenmalige Ierse premier Garret FitzGerald (Fine Gael) dat het de plicht was van voorstanders van de Ierse democratie te zorgen dat Sinn Féin nooit een parlementszetel bemachtigde. Tot vorige week hadden Fine Gael en Fianna Fáil negentig jaar lang controle via een tweepartijenstelsel. Met recht kon Sinn Féin-leider McDonald daarom de verkiezingsuitslag „een historische wending” noemen.

In de steek gelaten

De nieuwe realiteit is het gevolg van een lange wandeling op een eindeloze weg, zegt Deaglán de Bréadún, auteur van Power Play: The Rise of Modern Sinn Féin. „Dat de partij nu electoraal succesvol is, kent deels dezelfde oorzaken als de reden waarom linkse politici in de Verenigde Staten, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk de afgelopen jaren steun kregen. Ze luisteren naar onvrede over hoe globalisering werkt, over wie in de steek gelaten wordt”, zegt De Bréadún.

Sinn Féin heeft een uiterlijke gedaanteverwisseling ondergaan. Martin McGuinness en Gerry Adams, decennialang de machtige mannen die voor altijd onlosmakelijk verbonden zullen zijn aan het geweld van de IRA, maken niet meer de dienst uit. McGuinness overleed in 2017. Adams ging in 2018 met pensioen als partijleider.

Zijn opvolger Mary Lou McDonald is jonger, afkomstig uit eenmiddenklassegezin in Dublin dat niets met The Troubles te maken heeft. Ze is scherp en charismatisch, vat de auteur samen. „Tegelijkertijd is de partij altijd links geweest.” In de jaren 60, voordat het geweld escaleerde, lieten de leiders van Sinn Féin zich inspireren door de Amerikaanse burgerrechtenbeweging en de Parijse studentenopstand.

De Bréadún: „De standpunten van nu, vóór abortus, vóór het homohuwelijk, betreffen ook burgerrechten.” De partij is haar idealen trouw gebleven en het zijn Ierse kiezers die zijn veranderd. „Er wordt in Noord-Ierland niet meer geschoten. Er gaan geen bommen meer af. Daardoor is Sinn Féin electoraal acceptabel geworden.” Mary Lou McDonald is een meester in het uitgommen van het partijverleden.

Dat de partij profiteert van onvrede in economisch goede tijden, betekent niet dat McDonald in hetzelfde rijtje past als Corbyn en Sanders. „Absoluut niet. Sinn Féin is nationalistisch en centrum-links. Het is zeker geen zeer linkse partij”, zegt politicoloog O’Malley.

De partij wil bijvoorbeeld het extreem lage Ierse tarief voor vennootschapsbelasting van 12,5 procent, dat dient om zo veel mogelijk buitenlandse bedrijven te lokken, handhaven. De Bréadún: „Corbyn wil het kapitalistische systeem veranderen. Sinn Féin is niet economisch ideologisch, maar meer gericht op beperkte maatregelen die lasten voor burgers verlichten, zoals een paar belastingregels aanpakken.”

Uit onderzoek blijkt dat Sinn Féin-stemmers liever lagere belastingen hebben dan meer overheidsuitgaven en -investeringen, zegt O’Malley. „Wat we zien is ook echt een Ierse dynamiek. Het is gevaarlijk te snel ontwikkelingen in verschillende landen op een hoop te gooien.”

Eenwording als dogma

Wat Sinn Féin echt wenst, waar de partij wel dogmatisch is, is een verenigd Ierland. „Ierse eenwording is het beste idee voor de toekomst”, zei McDonald in aanloop naar de verkiezingen. Ze zint op referenda in Ierland en Noord-Ierland, uiterlijk in 2025. Een eis die schokgolven zal veroorzaken in de Ierse en Britse politiek, mocht Sinn Féin de verkiezingswinst weten om te zetten in regeringsverantwoordelijkheid.

Veel Ieren koesteren een latente wens tot eenwording, maar de zaak is na de Brexit zo politiek complex, financieel enorm en maatschappelijk ingewikkeld dat een groot deel van de Ierse politiek erbij gebaat is McDonald van het premierschap af te houden. De partij wordt door Fine Gael en Fianna Fáil gewantrouwd.

Het traditionele machtsblok zit in een onmogelijke situatie. Ze zouden in de coalitieonderhandelingen de komende weken samen een regering kunnen samenstellen, waardoor Sinn Féin als grootste oppositiepartij de komende jaren kritiek kan leveren. Dat zou bij de volgende verkiezingen de doodsteek voor Fine Gael en Fianna Fáil kunnen betekenen.

Maar met Sinn Féin samenwerken, betekent een definitieve rehabilitatie en omarming van haar standpunten. Niet alleen haar kijk op de huizenmarkt en de gezondheidszorg, ook haar vurig nationalisme. Ook dat is een zet die gevolgen kan hebben voor de staatkundige situatie op het Ierse eiland.