Je hebt het niet door, maar jouw keuzes zijn soms helemaal niet jouw keuzes

Nudging, oftewel het beïnvloeden van iemands gedrag, wordt steeds vaker ingezet door de overheid en bedrijven. Zo willen ze dat mensen een keuze maken die beter is voor henzelf, of voor de maatschappij. Psycholoog Tina Venema deed onderzoek naar nudging, en promoveert vandaag aan de Universiteit Utrecht op dit onderwerp. We stellen haar zes vragen over nudging.

1. Wat is nudging? 

"Bij nudging wordt de manier waarop iemand keuzes maakt, beïnvloed. Bij nudging probeer je iemand te laten kiezen voor de optie die ofwel voor de persoon zelf het beste is, of het beste voor de maatschappij. Daarbij worden er geen bepaalde opties verboden, en komt er geen financiële prikkel aan te pas."

"Je kunt iemand nudgen door die beste of gezondste optie, ook de makkelijkste te maken. Of je kunt de gezondste of beste optie presenteren als de norm om hiermee een bepaald stigma weg te halen. Door bijvoorbeeld te zeggen dat 50 procent van de mensen twee keer per week een salade eet, kun je mensen stimuleren om dat ook te doen. Bij nudging zorg je ervoor dat de goede keuze ook de makkelijke keuze wordt."

2. Welke voorbeelden van nudging zijn er?

• Bij de gemeente Utrecht wilden ze dat hun werknemers vaker staand zouden werken in plaats van zittend, omdat dat gezonder is. "We zijn toen een experiment begonnen waarin de bureau's 's ochtends standaard op stahoogte waren ingesteld. Dat werd dus de makkelijkere, standaardoptie. Het gevolg was dat medewerkers zeven keer vaker staand werkten. Ook na de proef bleven veel mensen dat doen."

• Bij een kantine van de Universiteit Utrecht werd de lunch standaard vegetarisch. "Als mensen toch vlees wilden eten kon dat, maar moesten ze dat specifiek aanvragen. Daarmee werd vegetarisch eten de makkelijkere optie en de norm, en dat is beter voor de maatschappij."
• Bij de gemeente Rotterdam en gemeente Amsterdam werden de bekende 'nee nee'-stickers, waarmee je aangeeft dat je geen ongeadresseerde reclamefolders wil ontvangen, vervangen door 'ja ja'-stickers. "Normaal moest je een nee nee-sticker aanvragen als je die post niet wilde ontvangen, maar dat werd nu omgedraaid. Als je wél reclame wilde ontvangen, moest je een speciale sticker aanvragen. En daarmee werd dat de moeilijkere optie. Op deze manier werd veel minder papier verspild. Deze proef wordt nu ook uitgerold in andere gemeenten."

• "In sommige bedrijven moet je heel lang wachten op de lift. Daardoor nemen sommigen sneller de trap. Dat kan een werkgever op deze manier stimuleren, omdat dat gezonder is. Tegelijkertijd hebben mensen die bijvoorbeeld slecht ter been zijn, nog steeds de optie om wel de lift te nemen. en blijft de keuzevrijheid dus behouden."
• "Als je iemand fruit wil laten eten in plaats van snoep omdat dat gezonder is, kun je in plaats van een hele appel ook partjes geven, dat maakt het makkelijker om op te eten."

3. Werkt nudging altijd?

"Nee, zeker niet. Uit mijn onderzoek blijkt dat nudging eigenlijk alleen werkt bij mensen die niet een hele sterke mening of voorkeur hadden."

"Een voorbeeld waarbij nudging niet werkte is een proef waarbij mensen konden kiezen uit drie verschillende maten bekers frisdrank. We wilden mensen stimuleren om de kleinste maat te kiezen, dus die hadden we in het midden gezet. Maar in de proef bleek dat mensen die dorst hadden, sowieso voor de grootste beker kozen, en mensen die gezondheid belangrijk vonden, hoe dan ook voor de kleinste. De eigen voorkeur speelde dus een grote rol, waardoor mensen niet goed beïnvloed konden worden."

4. Kleven er nadelen aan nudging?

"Als nadeel wordt wel eens genoemd dat mensen door nudging een keuze maken op de automatische piloot, en daardoor dus geen bewust keuze maken. Met als voorbeeld die vegetarische lunch: als iemand daar niet bewust voor kiest, levert dat geen blijvende gedragsverandering op. Aan de andere kant kan iemand, omdat hij op deze manier in aanraking komt met vegetarische gerechten, wel enthousiast worden en alsnog besluiten om minder vlees te eten."

5. Zijn er regels voor nudging?

"Jazeker. Die staan niet in de wet, maar er zijn wel moraliteitsregels. Ten eerste moet het transparant zijn, dus je moet duidelijk kunnen zien wat het doel is van de nudge. Bijvoorbeeld als je ineens op je werk komt en je bureau staat op stahoogte, dan moet duidelijk zijn dat je werkgever wil dat je vaker staand gaat werken."

"Ten tweede moet de nudge vrijblijvend zijn. Dus andere opties mogen niet worden weggehaald of verboden worden."

6. Hoe kun je zelf iemand nudgen?

• Stap 1: kijk waarom het ongewenste gedrag nu plaatsvindt. Waarom maken mensen nu de slechtere keuze? Als bijvoorbeeld nooit iemand een salade neemt in de kantine, zou je kunnen kijken of dat komt omdat die ergens in een hoekje wordt aangeboden.

• Stap 2: Als je weet waarom de slechtere keuze gemaakt wordt, moet je er voor zorgen dat die optie de moeilijkere optie wordt. Dus als iedereen altijd friet bestelt bij de lunch, zou je de frituurafdeling minder in het zicht kunnen plaatsen, en de salades juist meer in het zicht kunnen leggen.
• Stap 3: Kijk of je nudge effect heeft. Als je iets in de omgeving hebt aangepast, leidt dat er dan toe dat mensen daadwerkelijk een andere keuze maken? Zo niet, kun je kijken of het niet beter is om alsnog wetten of regels te gebruiken om het gedrag alsnog aan te passen.