فیلمی ۵۱ دقیقه‌ای که به صورت مخفیانه توسط یک زندانی از یکی از هواخوری‌های زندان «رجایی‌شهر» ضبط و به صورت اختصاصی برای «ایران‌وایر» ارسال و منتشر شده است، زندانیانی را نشان می‌دهد که به قصد یافتن مواد و وسایل ممنوعه همراه آن‌ها یا پنهان شده در سلول‌هایشان، در هواخوری به صف شده‌اند و بازرسی می‌شوند.
درباره این فیلم، مساله مواد مخدر در زندان رجایی‌شهر و سایر جنبه‌های زیست در این زندان، با یکی از زندانیان پیشین آن که به دلایل امنیتی مایل نبود با نام خودش گفت‌وگو کند، مصاحبه کردیم؛ کسی که پنج سال را در این زندان گذرانده و اخیرا از آن‌جا آزاد شده است.
در بخش نخست این گفت‌وگو که این‌جا می‌توانید بخوانید، به مساله مواد مخدر در زندان رجایی‌شهر پرداختیم. در این بخش، به ادامه بررسی فیلم اختصاصی از این زندان، چگونگی ورود موبایل و نحوه ارتباطات با بیرون از زندان، فروشگاه‌ها و غذا در زندان خواهیم پرداخت.
آیا در زمان بازرسیها، زندانیان را آن‌چنان که در این فیلم می‌بینیم، همیشه به هواخوری بند می‌فرستند؟
- بله. به نظر می‌رسد این بخش از فیلم، درست لحظه پس از حمله گارد و سربازان به سالن است که متعاقب آن، همه زندانیان از سالن به هواخوری رانده می‌شوند. در فیلم می‌بینیم که یکی از گاردها از زندانیان می‌پرسد «آمارتون چند تاست؟» یکی از زندانیان پاسخ می‌دهد ۷۵ نفر و به دلیلی نامعلوم، نیروی گارد تعدادی از زندانیان را در همان حیاط ضرب و شتم می‌کند.
در بخشی از فیلم می‌بینیم که زندانیان را برهنه کرده و آن‌ها را بازرسی بدنی می‌کنند. این برهنه کردن زندانیان هم هنگام بازرسی، رویه‌ای معمول است؟
- بله. در دقیقه ۱۱:۴۰ از فیلم، زندانی‌ها را در هواخوری برهنه می‌کنند. این برخورد خلاف قانون، کاری غیراخلاقی و رفتاری تحقیرکننده است. زندانبانها می‌توانند با استفاده از فلزیاب‌های الکتریکی دستی، زندانیان را اسکن کنند و اگر موبایلی یا مثلا رم یا فلشی همراه زندانی باشد، آن را بیابند و از زندانی بگیرند. اما به جای آن، از زندانی می‌خواهند لباس‌هایش را در بیاورد.
در مورد موقعیتی که از آن فیلم گرفته می‌شود، می‌توانید نکته خاصی به ما بگویید؟ به نظر می‌رسد نرده‌های پنجره‌ای که از آن‌جا زندانی در حال فیلم گرفتن است، کار فیلمبردار را دشوار کردهاند.
- بله، مشخص است که این نرده‌ها کار فیلم گرفتن را در آن موقعیت دشوار کردهاند. نرده‌های پنجره‌ها دو لایه هستند. لایه نخست که ما در فیلم می‌بینیم، نرده یکپارچه‌ای است با منفذهای کوچک دایره‌ای شکل و فیلمبردار سعی می‌کند دوربین موبایلش را روی یکی از سوراخ‌های دایره‌ای قرار دهد تا هواخوری و آن‌چه در آن‌جا رخ می‌دهد را کامل نشان دهد. اما اگر در فیلم به پنجره‌های آن طرف حیاط نگاه کنید، این لایه دوم را روی پنجره‌ها می‌بینید. لایه دوم، نرده آهنی لایه لایه است که با شیب نصب و همین هم باعث می‌شود نور به سختی وارد اتاق شود و تهویه هوا در اتاق را بسیار سخت کند. مسوولان زندان می‌گویند هدف از نصب کردن دو لایه نرده این است که امکان هرگونه تبادل مواد مخدر، موبایل و سایر مواد ممنوعه از هواخوری به بندها گرفته شود. این هواخوری مشترک زندانیان دو بندی است که در دو طرف هواخوری واقع شده‌اند.
کف هواخوری آسفالت است، تور والیبالی هم یک گوشه از هواخوری دیده می‌شود اما زندانیان همه دم‌پایی به پا دارند. این یک رویه است که همه با دم‌پایی تردد کنند؟
- بله. در دقیقه ۴۵ فیلم هم می‌بینیم که افرادی دارند با توپ والیبال روی همان تور بازی می‌کنند اما نه کفشی به پا دارند و نه لباس ورزشی به تن. در تمام این فیلم یک ساعته، شما هیچ زندانی در حیاط نمی‌بینید که کفش به پا داشته باشد. به طور کلی، زندانی تا زمانی که در زندان است، حق ندارد کفش به پا کند و این، ورزش کردن معمولی مثل دویدن در هواخوری را برای زندانی‌ها بسیار دشوار می‌کند. زندانی‌هایی که با همین دمپاییها که اکثرا هم کف آن‌ها سوراخ است و یا پاره هستند، در ساعات هواخوری ورزش می‌کنند، عموما پاهایشان آسیب می‌بیند. کفش پوشیدن در زندان فقط مختص مسوولان و ماموران زندان است.
در مورد ارتباطات با بیرون از زندان، دست‌کم در زندان رجایی شهر، به نظر می‌رسد دسترسی زندانیان عادی بیشتر از زندانیان سیاسی است. این بدان معنا است که فشارها بر روی زندانیان سیاسی شدیدتر و مثلا خرید موبایل از باندها هم برای آن‌ها مشکل‌تر یا غیرممکن است؟
- زندانیان سیاسی فشار مضاعفی را تجربه می‌کنند چون امکان و اراده اعتراض به شرایط زندان را دارند. آن‌ها می‌توانند تخلفات زندان را مستند کنند و البته به منابع بیشتری هم برای انتشار آن‌ها دسترسی دارند. در مقابل، زندانیان عادی حتی وقتی فیلمی از تخلفات در زندان تهیه می‌کنند یا مدرکی به دست‌شان می‌رسد، برای رساندن آن به رسانه‌ها با دشواری زیادی مواجه هستند. علاوه بر این، آن‌چه زندانیان سیاسی و عقیدتی را برای زندان خطرناک‌تر می‌کند، توانایی آن‌ها در انجام کار مشترک است. آن‌ها می‌توانند بیانیه بنویسند و صدای خود را بلند کنند. برای همین، مسوولان زندان تلاش می‌کنند تا جایی که ممکن است، راه‌های ارتباطی زندانیان سیاسی با بیرون از زندان را مسدود کنند. در بازرسی از بند زندانیان سیاسی، آن‌ها بیشتر دنبال رَم، موبایل و حتی یادداشت‌های دست‌نویس زندانیان هستند.
گفته می‌شود قیمت وسایل ممنوعه در زندان مثل موبایل، مواد مخدر، مشروبات الکلی و وسایل الکترونیکی چند برابر بیشتر از بیرونِ زندان است. این قیمت‌گذاری تابع منطق خاصی است؟
- قیمت وسایل ممنوعه در زندان کاملا تابعی از قانون عرضه و تقاضا است. قیمت هر وسیله را میزان فراوانی در زندان و میزان تقاضا برای آن تعیین می‌کند. برای همین ممکن است قیمت‌ها خیلی بالا بروند و یا زمانی تا حد غیرقابل باوری پایین بیایند. به این ترتیب، مثلا یک موبایل پنج میلیون تومانی در خارج از زندان، ممکن است در زندان به ۱۰ برابر این قیمت، یعنی ۵۰ میلیون تومان معامله شود. یا مدلی از موبایل که نمونه‌های آن در زندان زیاد است را ارزان‌تر از مدلی عرضه می‌کنند که به تعداد کمتری در زندان یافت می‌شود. یک موبایل معمولی غیرهوشمند که با آن می‌توان تنها زنگ زد یا پیامک فرستاد، اگر مثلا بیرون زندان ۱۰۰ هزار تومان باشد، در زندان ممکن است تا سه میلیون تومان معامله شود.
در موارد ممنوعه زندان، چرا کمتر به مشروبات الکلی اشاره می‌شود؟
- شراب در زندان وجود دارد و مصرف می‌شود. اما مشروبات الکلی را نمی‌توان به زندان وارد کرد یا دست‌کم من نشنیده‌ام آن‌ها را مثل مواد مخدر وارد زندان کنند. زندانیانی که مشروبات الکلی می‌نوشند، خودشان به صورت خیلی حرفه‌ای شراب را در زندان تولید می‌کنند. این را هم اضافه کنم که مصرف سیگار در زندان قانونی است و از سیگار همچون پول استفاده می‌شود.0
آیا وکیل بند نقشی در ورود مواد ممنوعه دارد؟ اصلا وکیل بند در رجایی‌شهر چه گونه انتخاب یا منصوب می‌شود و چه اختیاراتی دارد؟
- در قانون، جایگاهی برای وکیل بند یا در واقع، وکیل سالن تعریف نشده است. برای همین، شیوه انتخاب آن تابع سلیقه و نظر رییس زندان و یا احیانا رییس بند است. در زندان رجایی‌شهر، وکیل بند را عمدتا رییس بند انتخاب می‌کند تا واسطه تماس با مسوولان زندان باشد. البته برای سالن زندانیان سیاسی، تعاملی هم با زندانیان می‌شود چون در صورتی که آن‌ها راضی نباشند، به واسطه درجه بالای همبستگی بین زندانیان سیاسی، عملا وکیل بند کاملا تحمیلی نمی‌تواند هیچ کاری از پیش ببرد. اما در بندهای زندانیان عادی، رییس بند، وکیل بند را از میان کسانی که به نوعی در میان زندانیان دارای اقتدارهستند و در عین حال حرف‌شنوی خوبی از مسوولان زندان دارند، انتخاب می‌کند. در این بندها، وکیل بند امکانات و اختیارات بیشتری نسبت به سایر زندانیان دارد؛ مثلا داشتن سلول اختصاصی، اختیار رفتن به بهداری یا بردن سایرین به بهداری و در نتیجه، بیرون رفتن بیشتر از سالن در طول روز. همین بیرون رفتن‌های بیشتر گاهی با بازرسی کمتر همراه می‌شود و وکیل بند می‌تواند به واسطه انتقال مواد مخدر، موبایل یا سایر مواد ممنوعه هم بدل شود. در موارد زیادی هم آن‌ها به خاطر همین موقعیت، به رابط یکی از باندهای زندان برای سالنی بدل می‌شوند که وکیل بند آن هستند.
با توجه به نقش انحصاری فروشگاه‌های زندان برای تهیه کالاها و مایحتاج معمولی زندانیان، واگذاری آن در چارچوب چه مکانیسمی انجام می‌شود؟ این واگذاری‌ها هم تابعی از رقابت باندهای زندان هستند یا در این مورد قانون مشخصی اعمال می‌شود؟
- اداره و اجاره فروشگاه‌های داخل زندان عمدتا به صورت پیمانی و در چارچوب مناقصه‌هایی که فرض بر این است قانونی برگزار شده‌اند، به شرکت‌های برنده مناقصه واگذار می‌شود. در فروشگاه‌های زندان به زندانیان که هیچ حق انتخاب ندارند، عموما اقلام نامرغوب یا اقلامی که تنها چند روزی به پایان تاریخ مصرف آن‌ها مانده است و در نتیجه ارزان‌تر از قیمت معمول خریداری شده‌اند، عرضه می‌شود. مثلا میوه‌‌های پلاسیده یا بسته‌های مرغ و گوشت یخ‌زده که تنها چند روزی از تاریخ مصرف آن‌ها مانده است، از بیرون، زیر قیمت خریده می‌شوند و در زندان با قیمت بالاتر از معمول یا قیمت پشت بسته به زندانیان فروخته می‌شوند.
آیا اجناس فروشگاه تنوع دارند و زندانی می‌تواند هر کالا یا محصولی را که میخواهد، در فروشگاه زندان بخرد یا آن را سفارش دهد؟
- به هیچ وجه. شما تنها می‌توانید هر آن‌چه را که فروشگاه عرضه می‌کند، بخرید و اقلام عرضه شده هم اغلب بیش از چهار یا پنج قلم نیستند؛ مثلا ممکن است یک هفته فروشگاه تخم‌مرغ، رب گوجه و دستمال کاغذی بیاورد، هفته دیگر سه قلم جنس دیگر. ممکن است شما ماه‌ها و حتی سال‌ها متقاضی کالا یا محصول خاصی باشید اما فروشگاه آن را عرضه نکند چون جزو اولویت‌های زندان نیست و آن‌ها تمایلی به عرضه‌اش ندارند. پس شما هم نمی‌توانید آن را بخرید.
گاهی در خاطرات زندانیان سیاسی می‌خوانیم که زندانیان دو به دو یا در گروه‌های بزرگ‌تر، هم‌خرج و هم سفره بوده‌اند. این به آن معنا است که زندانیان سیاسی برای خودشان آشپزی می‌کنند و از غذای زندان استفاده نمی‌کنند؟
- نه، برعکس. زندانیان سیاسی بیشتر همان غذای زندان را می‌خورند. بگذارید روشن‌تر کنم؛ نکته نخست این‌که زندانیان سیاسی اغلب تمکن مالی ندارند که بتوانند هزینه اضافی برای تهیه مواد اولیه و پخت غذا را بر خود تحمیل کنند. اما حتی اگر هم توان تهیه مواد اولیه برای آشپزی داشته باشند، در نهایت تهیه این مواد اولیه با توجه به محدودیت دسترسی و عرضه بسیار محدود در فروشگاه، بسیار دشوار و عملا غیرممکن است؛ مثلا فروشگاه زندان هر سه یا چهار ماه یک‌بار مرغ عرضه می‌کند. شما حتی اگر پول برای خرید مرغ داشته باشید، نمی‌توانید برای مصرف چهار ماه مرغ بخرید چون یخچال و یا فریزری برای نگهداری آن ندارید. تنها امکان در دسترس زندانیان، کاری است که در زندان به آن «غنی‌سازی» می‌گویند. غنی‌سازی غذا به این معنا است که مثلا غذای زندان، آش یا سوپ است و زندانی که از فروشگاه لوبیا یا جو خریده است، آن را می‌پزد و به آش یا سوپ اضافه می‌کند.
کیفیت غذای زندان چه گونه است؟
- غذای زندان کاملا بی‌کیفیت است و برخی اوقات کثیف. بارها در غذای زندان انواع و اقسام حشره، از مگس تا سوسک پیدا شده است. گاهی حتی موجودات بزرگ‌تر و عجیب‌تر هم در غذای زندان پیدا می‌شوند که چگونگی ورود آن‌ها به دیگ غذا برای زندانی به معمایی بدل می‌شود. خیلی از اوقات در غذا نایلون پیدا می‌کنید. مواد اولیه مثلا سیب‌زمینی که در زندان زیاد استفاده می‌شود را نشسته و همان طور با پوست در غذا میریزند. غذای کثیف و آلوده هر از چند گاهی باعث بروز مسمومیت و یا بیماری‌های جمعی در زندان می‌شود. یک زندانی که مریض می‌شود، بعد به صورت زنجیره‌ای همه افراد داخل سالن بیمار می‌شوند.
مطالب مرتبط:
تجارت بزرگ در زندان رجایی‌شهر؛ باندهایی از مسئولان و ماموران زندان در کار مواد مخدر
زندان رجایی شهر؛ یک تنبیه جدید برای زندانیان سیاسی
زندانی رجایی‌شهر؛ آن‌چه نمی‌دانیم (بخش اول)
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر