"در جستجوی فریده"، انتخابی ناشایست برای اسکار؟
۱۳۹۸ مرداد ۲۸, دوشنبه
سعید روستایی، کارگردان فیلم "متری شیش و نیم"، این انتخاب "زودهنگام" و اعلام خبر، "کمی پس از نیمه شب" را"کودتا" خوانده است. حامد بهداد در در صفحه اینستاگرام خود، خواستار "انتشار جزییات و شرح مذاکرات هیأت انتخاب نماینده ایران" برای اسکار شد و نوید محمدزاده با اشاره به نداشتن "موفقیت‌های بین‌المللی" فیلم، این انتخاب را زیر سوال برد، البته او بلافاصله از واکنش خود عذرخواهی و برای فیلم آرزوی موفقیت کرد.
این‌ها برخی از واکنش‌هاست به انتخاب نماینده ایران در اسکار ۲۰۲۰، یعنی مستند سینمایی "در جستجوی فریده". واکنش کارگردان و دو بازیگر مشهور، تنها گوشه‌ای از برخورد جامعه سینمایی با بازتاب خبر انتخاب این فیلم بوده است.
حامد بهداد بازیگر فیلم "قصر شیرین" و نوید محمدزاده بازیگر "متری شیش و نیم" است، دو فیلمی که گفته می‌شود جزو سه فیلم انتخابی برای نمایندگی ایران در اسکار پیش رو بوده‌اند، فیلم سوم، مستند "در جستجوی فریده" است. انتخاب یک فیلم مستند برای نخستین بار و برتری این فیلم بر دو رقیب دیگر حرف و حدیث‌های فراوانی به دنبال داشته است.
مهدی خرمدل، خبرنگار تابناک در توییتر، از پشت پرده جلسه انتخاب این فیلم می‌نویسد و ادعا می‌کند که «رأی آوردن "در جستجوی فریده"، در جنگ رقبا و برای عدم انتخاب "قصر شیرین" بوده است». او می‌نویسد: «چرخش یک باره آراء "متری شیش و نیم" به سمت "در جستجوی فریده"، برای عدم انتخاب قصرشیرین بوده. یعنی ترجیح دادند هر فیلمی برود به جز فیلم میرکریمی.»
میرکریمی فیلم "قصر شیرین" را کارگردانی کرده است.
هیئت انتخاب چه می‌گوید؟
به نوشته "دنیای تصویر" هیئت انتخاب نماینده امسال ایران در اسکار عبارت بودند از، فرشته طائرپور، فاطمه معتمدآریا، ابولحسن داوودی، تورج منصوری، رسول صدرعاملی، امیر اثباتی، مرتضی رزاق کریمی و مهرزاد دانش.
رائد فریدزاده، معاون بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی و دبیر و سخنگوی هیئت انتخاب، در گفت‌وگو با "خبرآنلاین" در مورد معرفی "زودهنگام" نمانیده ایران در اسکار ۲۰۲۰ می‌گوید: «یک سری تغییراتی در خود آکادمی اسکار اتفاق افتاده؛ کادری که ما همیشه با آنها در تعامل بودیم، تغییر کرده و افراد جدیدی آمدند. افرادی که در سال‌های پیش بودند با ما تعامل بهتری داشتند، زمان را برای ما تمدید می‌کردند اما افرادی که الان آمدند گفتند زمان را تمدید نمی‌کنیم. در نتیجه باید در یک برهه زمانی خیلی کوتاه اعضای هیات انتخاب معرفی می‌شدند که با تعامل و مساعدت خانه سینما این اتفاق افتاد و لیست پیشنهادی از سوی آنها به ما رسید و آنهایی که وقت و فرصت داشتند یا فیلمی نداشتند که در گزینه‌ها باشد، دعوت شدند و طی چند جلسه به نتیجه رسیدیم.»
دبیر هیيت انتخاب در مورد دیژگی‌ای که باعث شد فیلم "در جستجوی فریده" به "متری شیش و نیم" و "قصر شیرین" برتری یابد، به"رشد سینمای مستند" در ایران اشاره می‌کند و درباره موضوع این فیلم می‌گوید: « موضوعی که فیلم روی آن دست می‌گذارد، کاملا به روز و جهانی است. بحران هویتی که الان تمام دنیا با آن دست به گریبان و نوعی از روایت مستند داستان‌گونه‌ای که شاید مخاطب خاص خودش را بتواند پیدا کند و با یک بیان جهانی بتواند در یک عرصه بین‌المللی حضور داشته باشد.»
داستان فیلم چیست؟
فیلم درباره دختری است که در سال ۱۳۵۵ در حدود شش ماهگی در حرم امام رضا، امام هشتم شیعیان، در شهر مشهد، رها می‌شود و کمی بعد، خانواده‌ای هلندی او را به فرزندخواندگی می‌پذیرند. او پس از سال‌ها زندگی در هلند تصمیم می‌گیرد در اوایل دهه ۹۰ خورشیدی خانواده خود را پیدا کند. در تیزر کوتاهی درباره فیلم که پیشتر در اینترنت پخش شده بود، "فریده" توضیح می‌دهد که برای این جستجو، آگهی‌ای در روزنامه خراسان به چاپ رسانده است. ماجرای جستجو و درخواست کمک "فریده" از خوانندگان برای یاری او در این راه، نتیجه می‌دهد. سه خانواده ادعا می‌کنند خانواده او هستند. قهرمان داستان برای رویارویی با این سه خانواده به ایران می‌آید. مستند "در جستجوی فریده" روایت سفر دختری است در جستجوی خود، هویت و ایران پس از ۴۰ سال.
"شاهکار" فیلم "در جستجوی فریده"
صالح تسبیحی، منتقد، در نوشته‌ای در "اعتماد آنلاین"، این فیلم را "گزارش دردناک یک بحران هویت" می‌داند. این منتقد می‌نویسد: « از آنجایی که داستان فیلم نخست در هلند آغاز شده و خانواده ای که فریده را به فرزندی پذیرفته اند، پیشتر نشان داده شده‌اند، این بازگشت و رسوخ به روح ایرانی، ناخواسته مخاطب را به مقایسه‌ای دائم مجبور می‌کند، مقایسه‌ای بر خلاف کلیشه‌های رایج خیر و شربافی برای ایران و بیرون از ایران.» تسبیحی، "شاهکار نهایی این فیلم" را "در این درک متقابل و عدم قضاوت‌ها" می‌داند و می‌نویسد: «این که توانسته است دست از سر"کارت پستالی" کردن کشورمان بر دارد و نه با معماری و طبیعت دلبری کند و نه با سیاه‌نمایی بی‌جا کاسب جشنواره‌ها شود. موفقیت سازندگان "در جست و جوی فریده"، در همین ایستادن میان خاکستری‌هاست. همین کنار ایستادن‌ها و جای جیغ و فریاد، آرام گریستن‌ها، آرام خندیدن‌ها. در این که موفق می‌شود من و توی بیننده را به چشمان فریده وارد کند و از دریچه‌ی او به جهان بیرونی بنگرد.»
"نه واپسگراست، نه سیاه‌نمایی می‌کند"
جواد طوسی منتقد دیگری است که زبان به ستایش این فیلم مستند و انتخاب آن برای نمایندگی ایران در اسکار ۲۰۲۰ گشوده است. طوسی در "ایران آنلاین" می‌نویسد: «بدون تردید، اصالت کار و صداقت در نگاه خالق اثر مانع از این خواهد شد که انگ واپسگرایی به آن زده شود. اتفاقاً واپسگرایی واقعی راباید در نگرش‌های بی‌پشتوانه وشبه روشنفکرانه‌ای دید که تعریف غلط و یکسویه از مدرنیته ارائه می‌دهند. اتفاقاً این الگودهی برای یک اثر مستند که می‌خواهد نماینده و منتخب یک جامعه ملتهب وهویت باخته باشد، چیز بدی نیست."در جست‌و‌جوی فریده"، نه خیلی دافعه‌آمیز با سنت روبه رو می‌شود و نه شیفته‌اش می‌شود. می‌توانیم این نگرش واقع‌بینانه و این حس عمیق مردم‌شناسانه را در قالب یک اثر مستند به جامعه ومخاطب جهانی توصیه کنیم و الگو قرار بدهیم. ویژگی دیگر این فیلم این است که انگ همیشگی "سیاه نمایی" به آن نمی‌خورد و این برمی‌گردد به نگاه درست پژوهشی و همدلی و همراهی صادقانه با شخصیت محوری(فریده به عنوان راوی)؛ بدون اینکه بخواهد به اصل و شیرازه موضوعی که در دل آن رئالیسم جا خوش کرده خدشه‌ای وارد کند.»
"انتخابی مهم برای سینمای مستند"
بحثها بر سر اینکه آیا این انتخاب، گزینه شایسته‌ای برای نمایندگی سینمای ایران در اسکار ۲۰۲۰ هست یا خیر، ادامه دارد. آزاده موسوی و کورش عطایی، سازندگان این فیلم اما از انتخاب خشنودند و در بیانیه‌ای پس از انتشار خبر انتخاب، "آن را انتخابی مهم و تاریخی برای سینمای مستند ایران دانسته‌اند." سینمایی که به گفته این دو فیلمساز، فعالان آن "سالهاست به دور از حاشیه‌ها و با کمترین امکانات و بیشترین محدودیت‌ها به تولید آثارشان مشغول هستند و با این وجود همواره در بسیاری از صحنه‌های جهانی موجب سربلندی سینمای ایران شده‌اند."
منتظریم!
روزنامه خراسان می‌نویسد: «مستند "در جستجوی فریده" که اکران خود را از آبان ۹۷ در گروه هنروتجربه آغاز کرد، سال گذشته یکی از پرمخاطب‌ترین فیلم‌های این گروه بود. از طرفی منتقدان نیز فیلم را تحسین کردند و در جشنواره سینماحقیقت سال ۹۶، سه جایزه بهترین تدوین، موسیقی و همچنین تندیس ویژه دبیر جشنواره را کسب کرد.»
باید منتظر ماند و دید، فرای بحثها بر سر این انتخاب، آیا "در جستجوی فریده" می‌تواند در اسکار بدرخشد؟ هنردوستان و سینمادوستان منتظرند. و باید دید آیا تا آن زمان جزییات بیشتری از نحوه انتخاب این فیلم برای راه‌یابی به مراسم اسکار منتشر می‌شود؟ انتخابی که هنوز از نگاه برخی از خبرنگارن و اعضای جامعه سینمایی جای حرف و حدیث دارد.