تصویب قوانین جدید در مورد اقلیت‌های دینی به چه معناست؟

مواد ۴۹۹ و ۵۰۰ مکرر که اخیرا به قانون مجازات اسلامی راه یافتند، چه آثاری بر آزادی‌های دینی و مذهبی دارند؟

در ۱۵ بهمن ۱۳۹۹ شورای نگهبان دو ماده اضافه شده به کتاب پنجم تعزیرات را تایید کرد. به این ترتیب دو ماده ۴۹۹ مکرر و ۵۰۰ مکرر به کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی اضافه شد. متن این دو ماده چنین است:

ماده ۴۹۹ مکرر- هر کس با قصد ایجاد خشونت یا تنش در جامعه و یا با علم به وقوع آن به قومیت‌ های ایرانی یا ادیان الهی یا مذاهب اسلامی مصرح در قانون اساسی توهین نماید، چنانچه مشمول حد نباشد و منجر به خشونت یا تنش شده باشد به حبس و جزای نقدی درجه پنج یا یکی از آن دو محکوم و در غیر این‌ صورت به حبس و جزای نقدی درجه شش یا یکی از آن دو محکوم می ‌شود.

تبصره ۱- منظور از توهین موارد مندرج در «قانون استفساریه نسبت به کلمه اهانت، توهین و یا هتک حرمت مندرج در مقررات جزایی مواد (۵۱۳)، (۵۱۴)، (۶۰۸) و (۶۰۹) قانون مجازات اسلامی و بندهای (۷) و (۸) ماده (۶) و مواد (۲۶) و (۲۷) قانون مطبوعات مصوب ۱۳۷۹/۱۰/۴» می ‌باشد.

تبصره ۲- چنانچه جرم موضوع این ماده در قالب گروه مجرمانه سازمان‌ یافته ارتکاب یابد و یا از سوی ماموران یا مستخدمان دولتی یا عمومی در حین انجام وظیفه یا به مناسبت آن واقع شود و یا از طریق نطق در مجامع عمومی یا با استفاده از ابزارهای ارتباط جمعی در فضای واقعی یا مجازی منتشر شود، مجازات مقرر به میزان یک درجه تشدید می ‌شود.

ماده ۵۰۰ مکرر- هر کس در قالب فرقه، گروه، جمعیت یا مانند آن و استفاده از شیوه‌ های کنترل ذهن و القائات روانی در فضای واقعی یا مجازی مرتکب اقدامات زیر گردد، چنانچه رفتار وی مشمول حد نباشد، به حبس و جزای نقدی درجه پنج یا یکی از این دو مجازات و محرومیت از حقوق اجتماعی درجه پنج محکوم می ‌گردد. مجازات سردستگی فرقه یا گروه مزبور مطابق ماده (۱۳۰) قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲/۲/۱ تعیین می ‌شود:

۱– هر اقدامی که موجب تسلط روانی یا جسمی بر دیگری شود به نحوی که فرد مورد بهره‌ کشی و سوء استفاده جنسی، جسمی یا مالی واقع شود و یا در اثر آسیب ‌رسانی به قدرت تصمیم‌ گیری فرد و تشویق وی به ارتکاب جرایمی از قبیل اعمال منافی عفت، مصرف مشروبات الکلی، مواد مخدر و یا مواد روان ‌گردان، خود آزاری یا دیگرزنی، فرد مرتکب این اقدامات گردد.

۲– هر گونه فعالیت آموزشی و یا تبلیغی انحرافی مغایر و یا مخل به شرع مقدس اسلام از طرقی مانند طرح ادعاهای واهی و کذب در حوزه‌ های دینی و مذهبی از قبیل ادعای الوهیت، نبوت یا امامت و یا ارتباط با پیامبران یا ائمه اطهار (علیهم ‌السلام)

تبصره ۱- تأمین مالی و یا هر نوع حمایت مادی دیگر از گروه‌ های موضوع این ماده با آگاهی از ماهیت آنها موجب محکومیت به حبس درجه پنج و جزای نقدی معادل دو تا پنج برابر ارزش کمک‌ های مالی و حمایت‌ های مادی ارایه شده می ‌باشد. چنانچه مرتکب شخص حقوقی باشد به انحلال و پرداخت جزای نقدی مذکور محکوم می‌ گردد.

تبصره ۲- ارتباط گروه ‌های موضوع این ماده با خارج از کشور برای دریافت حمایت یا هدایت‌ های تشکیلاتی موجب تشدید مجازات مقرر به‌ میزان یک درجه می ‌گردد.

تبصره ۳- اموال سردسته‌ ها و اشخاص تأمین ‌کننده مالی گروه‌ های موضوع این ماده که ناشی از جرم بوده یا برای ارتکاب جرم استفاده یا به این منظور تهیه شده باشد و اموال متعلق به گروههای مزبور به نفع بیت ‌المال مصادره می ‌گردد.

در صورتی که مشخص شود اموال متعلق به دیگری بوده یا دیگری نسبت به آن صاحب حق باشد و آن اموال به منظور انجام افعال مجرمانه در اختیار اشخاص و گروههای مذکور قرار نگرفته باشد، اموال مزبور به مالک یا صاحب حق مسترد و مرتکب معادل ارزش آن به جزای نقدی محکوم می ‌شود، و یا چنانچه مشخص شود مجرم نسبت به دیگری دین حال دارد و اموال استفاده شده در ارتکاب جرم یا تهیه شده به منظور ارتکاب جرم، متعلق به خود او است و ناشی از جرم نیست، اموال وی معادل ارزش دین حال به طلبکار یا طلبکاران مسترد و مجرم معادل ارزش اموال مسترد شده به جزای نقدی محکوم می ‌شود.

تبصره ۴- امور آموزشی و پژوهشی و سایر اقدامات مشابه به منظور رد و طرد و پاسخگویی به شبهات و نقد عقاید گروههای موضوع این ماده از شمول حکم این ماده و ماده (۴۹۹ مکرر) این قانون خارج است.

اضافه شدن ماده ۴۹۹ مکرر به دو صورت آزادی مذهبی را محدودتر می‌کند. اول این‌که بر اساس این ماده توهین به دیگر ادیان رسمی و همچنین مذاهب اسلامی غیر از تشیع نیز با زندان مجازات خواهد شد. به این ترتیب دایره آزادی بیان کوچک‌تر شده و افراد بیشتری در معرض مجازات قرار خواهند گرفت. دوم اینکه طبق این قانون، در صورت بروز «تنش»، فرد توهین‌کننده حداقل به دو سال زندان محکوم خواهد شد، در صورتی که تحت ماده ۵۱۳ حداقل مجازات یک سال زندان است. 

اما این ماده ۵۰۰ مکرر است که دامنه قوانین سختگیرانه جمهوری اسلامی علیه اقلیت‌های مذهبی را به شدت وسیع می‌کند. این ماده برای اولین بار «هرگونه فعالیت آموزشی و یا تبلیغی» را که از دید جمهوری اسلامی مغایر و مخل اسلام باشد، جرم‌انگاری می‌کند. به عنوان مثال، با اضافه شدن این ماده، تبلیغ آیین بهایی و حتی اطلا‌ع‌رسانی درباره آموزه‌های این آیین منجر به زندان و محروم شدن از حقوق اجتماعی گردد. حبس در نظر گرفته شده در این ماده بین دو تا پنج سال است. تا پیش از اضافه شدن این ماده، شهروندان بهایی که دست به فعالیت تبلیغی زده بودند، غالبا تحت ماده ۵۰۰ متهم فعالیت تبلیغی علیه نظام شده و به سه ماه تا یک سال زندان محکوم می‌شدند. اما با اضافه شدن ماده ۵۰۰ مکرر، حداکثر مجازات برای فعالیت تبلیغی بهاییان می‌تواند پنج برابر شده و منجر به پنج سال زندان گردد. احتمال این می‌رود که اضافه شدن این ماده به این دلیل باشد که در چند پرونده قضایی چند دادگاه در آرای خود اعلام کردند که تبلیغ آیین بهایی تبلیغ علیه نظام محسوب نمی‌شود. با اضافه شدن ماده ۵۰۰ مکرر مجلس جمهوری اسلامی اطمینان حاصل می‌کند که فعالیت تبلیغی برای مذاهب غیررسمی طبق قانون مجازات خواهد گردید. علاوه بر این، ماده ۵۰۰ مکرر فعالیت تبلیغی در فضای مجازی را نیز مشمول مجازات می‌کند. به این ترتیب حتی یک بحث مذهبی در فضای مجازی می‌تواند  تخطی از این ماده قانونی دانسته شده و منجر به مجازات شود.