آنها که به رد هواپیماها در آسمان مشکوکند؛ کمتریل چیست و از کجا آغاز شد؟

خط‌های سفیدی که بعد از عبور هواپیماها در آسمان به‌جا می‌مانند، بخار آب هستند اما بعضی‌ها آن را نشانه توطئه‌ای مرموز می‌دانند. آن‌ها می‌گویند "این خط‌های سفید دلیلی برای اثبات برنامه‌ای سری است که قصدش کنترل تغییرات جوی و مسموم کردن محیط زیست است." نام این برداشت بدبینانه و بدون پشتوانه علمی، تئوری توطئه پس‌دمه، یا نام انگلیسی آن Chemtrail کمتریل (رد شیمیایی) است.

کمتریل از کجا آغاز شد؟

این برداشت غیر‌واقع‌بینانه از سال ۱۹۹۶ مطرح شد. در گزارشی که آن سال درباره نیروی هوایی آمریکا منتشر شد، به روش‌هایی برای کنترل آب‌وهوا اشاره‌ شده بود.

این برداشت‌ها تا سال ۱۹۹۹ در گروه‌های مختلف مطرح و تحت تأثیر نظر افرادی چون ریچارد فینک گسترده‌تر شد. در این فاصله ویدیوها و تصاویری از هواپیماهایی که از نظر معتقدان به این تئوری توطئه درحال پخش مواد شیمیایی در هوا هستند منتشر شده است.

دولت‌ها و دانشمندان با انتشار گزارش‌های مختلف سعی کرده‌اند پدیده رد هواپیماها در آسمان را به زبان علمی توضیح بدهند اما ظاهرا کمک چندانی به توقف این شایعه‌ها نکرده و حتی در سال‌های اخیر پای شیوع کرونا هم به شایعه پراکنی‌های افراد معتقد به این تفکر باز شده است.

عده‌ای مدعی شدند که ویروس کرونا از طریق رد شیمیایی کمتریل به‌وسیله هواپیماها و از هوا پخش می‌شود. در گروه‌های مختلف فضای مجازی معتقدان به این تئوری توطئه با به اشتراک گذاشتن عکس‌هایی از رد هواپیماها در آسمان و تجزیه‌وتحلیل شکل این ردهای سفید در آسمان ادعا می‌کنند موج دیگری از بیماری کرونا بر سر همه خواهد ریخت. در پی طرح چنین باورهایی، دلیلی برای امتناع از زدن واکسن هم به وجود آمد. طبق باورها واکسن کرونا هم مانند خود بیماری به‌نوعی نشانه دخالت دولت‌ها یا سازمان‌های بزرگ چندملیتی در کنترل جمعیت است.

سوزان ماهر یکی از کسانی که این تفکرات را باور دارد و تبلیغ می‌کند با به کار بردن اصطلاح تئوری توطئه موافق نیست.

او به بی‌بی‌سی می‌گوید این اصطلاح ساخته سی‌آی‌ای است تا هر کس که دولت را به چالش می‌کشد بی‌اعتبار کنند.

او مؤسس کارزار "خداحافظ آسمان آبی" است؛ گروهی که درباره آنچه "کمتریل" (رد شیمیایی) می‌نامند، اطلاع‌رسانی می‌کند. به نظر آن‌ها این ردهای شیمیایی نشانه برنامه بزرگ و سری دولت برای کنترل وضعیت اقلیمی است که در کانادا حرف و صحبت درباره آن زیاد است.

خانم ماهر می‌گوید: "به نظر من بهتر است این مسئله را تئوری توطئه فرض نکنیم. ۲۰ یا ۳۰ سال پیش چنین ردهای سفیدی در آسمان نمی‌دیدیم. آسمان زیبا و آبی بود."

سوزان ماهر عضو جمعیت بزرگی است که از شبکه‌های مجازی برای پخش این نظریه استفاده می‌کنند.

باورمندان تئوری توطئه "کمتریل"، بر اساس اینکه منشا این ردهای سفید را در چه می‌دانند، به گروه‌های مختلف تقسیم می‌شوند. یکی از پرطرفدارترین نظریه‌ها این است که دولت‌ها به شکلی وسیع کنترل آب‌وهوا را در دست گرفته‌اند. آنها می‌گویند "دانشمندان و محققان برای مقابله با تغییرات اقلیمی با استفاده از شیوه‌ای به نام مهندسی زمین (جئو انجینیرینگ) به شکل سری در حال مسموم کردن ما هستند." نظریه دیگر این است که "گروه‌های پرنفوذ و سری با اسپری کردن مواد شیمیایی به ما، می‌خواهند کاری کنند که مردم مطیع‌تر و قابل‌کنترل‌تر شوند."

ردهای سفیدی که سوزان درباره‌شان حرف میزند، خط‌های سفیدی است که حتماً شما هم دیده‌اید. همان بخار سفیدی که بعد از عبور هواپیماها در آسمان به‌جا می‌ماند. این خط‌های سفید حاصل بخار آبی است که از پشت موتور هواپیما بیرون می‌آید و در ارتفاع بالا که هوا بسیار سرد است یخ می‌زند. ادعای سوزان ماهر که می‌گوید این ردهای سفید پدیده جدیدی است، اشتباه است. در عکس هایی که از نبرد بریتانیا در جنگ جهانی دوم به‌جامانده است هم می‌توان این رد بخار یخ‌زده را در آسمان دید.

آنچه بیشتر مردم رد هواپیما در آسمان می‌دانند، سوزان ماهر و دیگر طرفداران تئوری توطئه "کمتریل" ‌ می‌نامند. آن‌ها این رد شیمیایی را شاهدی بر یک توطئه بزرگ و سری جهانی می‌دانند که مجموعه‌ای از سازمان‌های جهانی مانند سازمان ملل، ارتش‌ها، دولت‌های مختلف، خانواده بانکدار و پرنفوذ روتشیلد تا دانشمندان اقلیمی، خلبان‌ها و شرکت‌های بزرگ چندملیتی در آن نقش دارند.

اصلاح آب‌وهوا یا لااقل تلاش برای آن، سابقه‌ای طولانی دارد. موسسه باران‌سازی لنین‌گراد در سال ۱۹۳۲ در اتحاد جماهیر شوروی سابق تاسیس شد. مقامات چینی برای مراسم افتتاح المپیک ۲۰۰۸، پیش از شروع مسابقات از شیوه بارور کردن ابرها استفاده کردند. آن‌ها با بارور کردن ابرها در مناطق دیگر چین کاری کردند که در روز مراسم افتتاح در محل مراسم باران نبارد.

مهندسی زمین، دخالت عمدی در سامانه‌های طبیعی زمین به‌قصد مقابله با تغییرات اقلیمی، از شاخه‌های جدید تحقیقاتی است. هرچند دانشمندان مدتی طولانی درباره‌اش صحبت کرده‌اند اما تابه‌حال استفاده عملی خیلی کمی داشته است و بیشتر تحقیق‌ها متکی بر مدل‌سازی و داده‌های کامپیوتری بوده است.

دیوید کیت از دانشگاه هاروارد از دانشمندان سرشناسی است که خواستار تحقیق بیشتری در این زمینه هستند. او به نیویورک‌تایمز گفته است که فقط از دو پیشنهاد بسیار جنجالی اطلاع دارد که سرانجام عملا آزمایش شدند. یکی از آن‌ها مهندسی خورشیدی- زمینی است. در این شیوه با اسپری کردن ذرات بسیار ریز از مواد انعکاس‌دهنده نور تلاش می‌شود مانع رسیدن نور خورشید به زمین شده و در نتیجه دمای کره زمین کم شود.

موارد موفق اصلاح اقلیمی بسیار محدود و محلی بوده‌اند و هرگز در آن حدی که طرفداران تئوری‌های توطئه ادعا می‌کنند، بزرگ و جهانی نشده‌اند.

طرفداران تئوری‌های توطئه "کمتریل"، فضای شبکه‌های مجازی را با حدس و گمان‌ها، تصاویری از آسمان پرکرده‌اند که رد سفید هواپیماها در آن در جهات مختلف دیده می‌شود. بنا به یک آمار بین‌المللی حدود ۱۷ درصد کسانی که به این پست‌ها واکنش نشان داده‌اند معتقد بوده‌اند که تئوری رد شیمیایی حقیقت دارد یا لااقل تا حدی واقعی است.

سوزان ماهر می‌گوید شش سال پیش با این موضوع آشنا شده است: "در یک وب‌سایت با این موضوع آشنا شدم. یک دختر بسیار کم‌سن که شاید ۱۰ ساله هم نبود درباره موادی که در هوا اسپری می‌شوند حرف زده بود. نوشته بود که چقدر غمگین است چون دیگر دوست ندارد بیرون برود. آسمان دیگر آبی نیست و همه‌مان در معرض این مواد اسپری‌شده هستیم. چرا دختری در این سن و سال باید چنین مطالبی را بی‌اینکه حقیقت داشته باشند به اشتراک بگذارد؟"

خانم ماهر ادامه می‌دهد: "نوشته این دختر مرا به‌شدت تحت تاثیر قرارداد. شروع کردم به تحقیق درباره این موضوع. آگاه شدن به این مسئله واقعاً زندگی‌ام را تغییر داد."

او بعد از این "تحقیقات" گروه "خداحافظ آسمان آبی" را تأسیس کرد. یک گروه بسته (اعضا با اجازه ادمین وارد آن می‌شوند)‌ را هم در فیس‌بوک راه‌انداخته که حدود پنج هزار عضو دارد. همه اعضا به این تئوری اعتقاد دارند و در این گروه درباره آن صحبت می‌کنند و در ضمن برای فعالیت‌های تبلیغاتی گروه مانند خرید تابلوهای تبلیغاتی پول جمع می‌کنند. سوزان ماهر اعضا گروه را به‌ دقت انتخاب می‌کند.

می‌گوید: "ما در این گروه درباره اینکه این اتفاق در حال افتادن هست یا نه بحث نمی‌کنیم. برای ما مسلم است که این مسئله در حال اتفاق افتادن است."

زندگی در حباب‌های اطلاعاتی

گروه‌های بسته، که اعضایشان افرادی با عقاید مشابه هستند، از آن نوع که در شبکه‌های مجازی رایج‌ شده‌اند، یکی از مهم‌ترین دلایل شکل گرفتن و گسترش تئوری‌های توطئه در فضای اینترنت هستند. کرن داگلاس استاد در دانشگاه کنت، که درباره روان‌شناسی تئوری‌های توطئه تحقیق می‌کند، می‌گوید: "مردم اغلب اطلاعاتی را به اشتراک می‌گذارند و هم‌زمان اطلاعاتی که با عقاید از پیش‌شکل‌گرفته آن‌ها همخوان است مصرف می‌کنند. کار به‌ جایی می‌کشد که مردم در این حباب‌های اطلاعاتی به زندگی خود ادامه می‌دهند. در این حباب‌ها و راهروهای اطلاعاتی ایده‌هایشان را با کسانی که هم‌عقیده هستند به اشتراک می‌گذارند و تنها اطلاعاتی را می‌خوانند که آنچه باور دارند را تأیید می‌کند."

او ادامه می‌دهد: "برخلاف آنچه مردم تصور می‌کنند، اطلاعات آن‌قدرها هم آزادانه در شبکه‌های مجازی و اینترنت در گردش نیست. مردم اطلاعات را در درجه اول با افرادی که تا حدودی شبیه خودشان فکر می‌کنند به اشتراک می‌گذارند."

"مزه و بویش را حس می‌کنم"

راس تنر ادعا می‌کند یکی از بزرگ‌ترین گروه‌های کمتریل در فیس‌بوک را اداره می‌کند. این گروه به نام رصدکنندگان جهانی کمتریل بیش از ۱۱۴ هزار عضو دارد. به نظر او آنچه کمتریل می‌نامند "بزرگ‌ترین جنایت علیه بشریت است که در طول تاریخ اتفاق افتاده است."

او در یکی از پست‌هایی که در گروه به اشتراک گذاشته و توهم خاص دنبال کنندگان تئوری‌های توطئه در آن واضح است، می‌پرسد: "آیا رد شیمیایی شیوه مدرنی در اصلاح نژادی و کنترل جمعیت نیست؟"

او برای مصاحبه با بی‌بی‌سی قرار را در ساعات شب گذاشت و در توضیح آن گفت: "دلیل اصلی اینکه می‌خواستم مصاحبه را شب انجام بدهیم این است که در منطقه ما حوالی عصر مقادیر بسیار زیادی مواد شیمیایی در هوا اسپری می‌شود." او ادامه می‌دهد: "وقتی غلظت این مواد در هوا زیاد می‌شود نمی‌توانم بخوابم. علائم و ناراحتی‌هایی در بدنم ایجاد می‌شود. مزه و بویش را حس می‌کنم. سینوس‌هایم می‌سوزند و ملتهب می‌شوند، فشارخونم بالا می‌رود. ناراحتی گوارشی پیدا می‌کنم و سردرد می‌گیرم."

هم راس و هم سوزان می‌گویند برای اثبات نظراتشان آزمایش‌های علمی انجام داده‌اند. سوزان می‌گوید حتی روی سگش آزمایش‌هایی انجام داده است.

او می‌گوید: "خاک باغچه‌ام را آزمایش کردم. موهایم را آزمایش کردم. همه آلوده به آلومینیوم، باریوم، استرونیوم، آرسنیک و منگنز بود. من زندگی خیلی سالمی دارم." او می‌گوید سگش با فلزات رادیواکتیو مسموم شده است.

راس ادعا می‌کند آلومینیوم موجود در آب باران منطقه‌ای که زندگی می‌کند ۶ برابر میزان مجاز است. هر دو می‌گویند نتیجه این آزمایش‌ها دلیل محکمی است برای اثبات این‌که این مواد در هوا اسپری می‌شوند.

اطلاع دقیقی درباره این نتایج آزمایشگاهی ادعایی آنها وجود ندارد و بی‌بی‌سی نمی‌تواند آن‌ها را تأیید کند. دانشمندان وجود هر نوع برنامه گسترده دولتی برای پخش کردن مواد شیمیایی در سطح کره زمین را رد می‌کنند.

تحقیقی که در سال ۲۰۱۶ در موسسه علوم کارنگی و دانشگاه ایروین کالیفرنیا انجام شد از ۷۷ دانشمند اقلیمی و شیمی‌دان‌های برجسته سؤال‌هایی مطرح کرد. همه آن‌ها به‌جز یک نفر، یعنی ۹۸.۷ درصد آن‌ها هیچ مدرک و سندی که ثابت کند برنامه سری وسیعی برای اسپری کردن مواد در اتمسفر وجود دارد، در دست نداشته‌اند. تنها دانشمندی که مدرکی داشت توانسته بود درآزمایشی در یک منطقه دور افتاده میزان بسیار بالای باریوم در هوا پیدا کند. درحالی‌که باریوم در خاک آن منطقه بسیار پایین بود. این‌که تنها بر اساس یک مورد به وجود برنامه عظیم سری اسپری کردن مواد شیمیایی در هوا ایمان بیاوریم، معقول به نظر نمی‌رسد.

نویسندگان این تحقیق می‌گویند: "هدف ما قانع کردن کسانی نیست که به وجود برنامه سری اسپری کردن مواد شیمیایی در هوا اعتقاددارند. آن‌ها معمولاً شواهد مخالف با اعتقادشان را رد می‌کنند و یا از آن برای تأیید نظر خودشان استفاده می‌کنند. هدف ما گردهم آوردن منبعی برای مشاهدات علمی است که می‌تواند برای آگاهی عمومی و بحث دراین‌باره مفید باشد."

نظریه‌پردازان توطئه با این شواهد قانع نخواهند شد. راس می‌گوید: "فهرستی طولانی از دانشمندان در بسیاری کشورها هست که تا مدت‌ها به چیزی باور داشتند و سال‌ها بعد فهمیده‌ایم که اشتباه می‌کردند. گاهی فقط یک نفر که با بقیه فرق دارد و از همه شجاع‌تر است لازم است تا یک‌قدم در مسیر عکس قدم بردارد و خلاف جریان حرکت کند تا حقیقت روشن شود."

"حالا این‌که مردم گوش بدهند یا نه به خودشان بستگی دارد. تا جایی که به من مربوط است می‌دانم چنین اتفاقی دارد اتفاق می‌افتد."