لایحه بودجه ۱۴۰۱ برای مرکز خدمات حوزه‌های علمیه دو هزار و ۸۰۹ میلیارد تومان بودجه در نظر گرفته که نسبت به سال گذشته رشد ۱۰۰ درصدی را نشان می‌دهد. در کنار این مرکز، دست‌کم ۴۳ دستگاه مذهبی سالانه بودجه‌های هنگفتی دریافت میکنند که در سال ۱۴۰۰ سهم آنها از بودجه بیش از هفت هزار و ۲۵۲ میلیارد تومان بود.
۲۰۰ هزار روحانی و طلبه در ایران زندگی میکنند که از این بودجه‌ها استفاده میکنند.
اقتصاد نهادهای دینی چگونه مدیریت می‌شود؟
سازمان خرج و هزینه نهادهای دینی به‌خصوص حوزه‌های علمیه و مراجع تقلید از تاریک‌ترین بخش‌های اقتصاد ایران در چهار دهه اخیر است که کمتر کسی از ساختار و کارکرد آن اطلاعاتی دارد.
سال ۱۳۹۷ کتابی در ایران با عنوان «نظام اقتصادی سازمان روحانیت» منتشر شد که برای نخستین‌بار بار به تاریک‌خانه اقتصادی این نهاد نور انداخت و بخش‌های قابل توجهی از این ساختار و کارکرد را فاش کرد.
اسفند ماه سال ۱۴۰۰ «وحید نجفی» نویسنده این کتاب که خود نیز طلبه است، به بیان ناگفته‌هایی در جریان نگارش این کتاب پرداخت که از نگاه افکار عمومی دور ماند.
نجفی در این گفت‌وگو از نگاه «عامیانه حوزویان» به برنامه‌ریزی مالی و بودجه‌ریزی سخن می‌گوید و اضافه می‌کند، در جریان نگارش کتابش یکی از مسئولان حوزه به وی گفته که «این مسائل [مالی] به عهده امام زمان است و حوزه کاری به این قضایا ندارد.»
این طلبه از تسلط باور غلطی در حوزه‌ها و میان روحانیون سخن به میان آورده که معتقد است هم‌چون پیامبران و امامان «نباید در رابطه با مسائل مالی تاملی داشته، حرفی بزنند و یا برنامه‌ریزی و اقدامی بکنند.»
وی در این گفت‌وگو درباره اصلی به نام «حفظ اسرار سازمان روحانیت» هم سخن گفته که می‌گوید: «باور روحانیت بر وجود یک نظام خیلی پیچیده در درون خود است که همه مسائل‌اش اسراری را شامل می‌شود که باید مکتوم و ناگفته بماند و چیزی از آن به بیرون از بدنه این نظام درز نکند.»
به گفته نجفی، «این باور موثر موجب شده حتی اگر سخن و بحثی راجع به مسائل اقتصادی حوزه نیز وجود دارد، در یک حلقه بسته یا جمع محدودی مطرح شده و سعی شود که این مسائل به میدان عمومی کشیده نشود.»
آیا «بزرگان حوزه» دغدغه معیشت دارند؟
وحید نجفی، نویسنده کتاب «نظام اقتصادی سازمان روحانیت» می‌گوید که بر مبنای نتایج تحقیقاتش، «مسائل مالی و اقتصادی» از مهمترین دغدغه‌های این طبقه دینی در ایران است.
وی توضیح داده است که «با وجود این درجه از اهمیت مسائل اقتصادی [در میان طلاب]، همچنان نگاهی سطحی در مورد آن وجود دارد که صف شهریه» از جمله این نگاه‌های سطحی است.
نجفی می‌گوید، طلاب «از کل مسائل کلان اقتصاد حوزه، تنها به بخش بسیار کوچک نحوه توزیع شهریه» توجه دارند.
این نویسنده همچنین فاش کرده در جریان نگارش کتاب خود متوجه شده که «بین طلاب و بزرگان حوزه و روحانیت شکاف وجود دارد که این احساس با کمی کنکاش در کف حوزه به خوبی قابل لمس است.»
به گفته نجفی، «طلبه‌ها معتقدند بزرگان حوزه با مشکلات شدید معیشتی که گریبان‌گیر عموم طلاب است، مواجه نیستند و در مقایسه‌ای بین سطح زندگی خود و این بزرگان به این نتیجه رسیده‌اند که آنان چنین مشکلات مالی و دغدغه‌هایی ندارند.»
وی اضافه کرده برخی از مراجع تقلید و روحانیون بلند‌پایه دارای «ساختمان‌های بسیار لوکس، شیک و مفصل» هستند و در عین حال به طلاب دارای مشکلات اقتصادی «توصیه‌های اخلاقی» میکنند.
این طلبه اضافه کرده چنین شرایطی باعث ایجاد یک «شکاف جدی بین بزرگان حوزه و کف حوزه» شده و این اختلاف تا جایی پیش رفته که برخی طلاب به طور علنی از روحانیون بلند‌پایه روی منبر، لب به انتقاد گشوده‌اند.
وحید نجفی در بخش دیگری از این گفت‌وگو به هجمه‌های سالانه به حوزه‌ها و طلاب پس از تصویب بودجه کشور در مجلس اشاره کرده و گفته است: «امروزه یکی از چالش‌های اقتصادی حوزه همین هجمه سالیانه به بودجه دولتی‌اش است.»
نجفی اضافه کرده است: «شبهات عمومی نسبت به امور مالی روحانیت فقط در بحث بودجه دولتی خلاصه نمی‌شود بلکه حتی در ابعادی که مردم قرار است به روحانیت کمک بکنند یا انواع دیگری از گردش‌های مالی، نیز شبهات متعددی وجود دارد که گویی حوزه نمی‌خواهد به آنها توجه کند.»
پنهان‌کاری مالی دفاتر مراجع تقلید چه آثاری دارد؟
وحید نجفی همچنین از پنهان بودن مناسبات مالی بیوت مراجع تقلید انتقاد کرده و گفته است: «پولی که در اختیار بیوت قرار می‌گیرد، عموما توسط مردم پرداخت می‌شود و اگر از اعتماد مردم کاسته شود، دیگر این پرداخت‌ها انجام نخواهد شد و در نتیجه آن بیوت ناگزیر از پذیرش کامل شفافیت خواهند بود.»
به گفته وی «یکی از دلایلی که امروز باعث شده که وقف یا بانی خیر از کمک به مسائل مالی حوزه تا حدی دور شوند، همین عدم شفافیت [حوزه و مراجع تقلید] است.»
پنهان‌کاری مالی و تبعیض در پرداخت شهریه طلاب از دیگر آسیب‌های جدی حوزه علمیه است که در این سال‌ها به شدت بر دامنه آن افزوده شده است.
پرچمدار نخست این تبعیض در حوزه‌ها، به نام آیت‌الله علی خامنه‌ای ثبت شده که بنا به روایتی هر ساله «مبلغی به عنوان افطاری به حساب برخی مبلغین حوزوی واریز» می‌کند که «برخی از مبلغین از این برکت بی‌نصیب مانده، مبتلا به خستگی روانی و سردرگمی می‌شوند و شاید هم، کمی از کوره در رفته، ابراز ناراحتی کنند.»
شهریه طلاب در حوزه‌ها به دو شکل رسمی (شهریه مرسوم مراجع تقلید) و غیررسمی (شهریه اساتید و علمای بلاد به شاگردان و طلاب شهر خود) به برخی از آنها پرداخت می‌شود که این امر نیز به تشدید اختلاف طبقاتی میان طلاب حوزه‌های علمیه منجر شده است.
«مباحثات» که سایتی فعال در زمینه حوزه‌های علمیه است، در گزارشی نوشته حوزه‌های علمیه پس از پذیرش طلاب به آنها می‌گوید: «شهریه به ما ربطی ندارد و ما فقط معرفی می‌کنیم تا اگر دفاتر شهریه مراجع عظام، صلاح دانستند، اقدام کنند و اسم شما را در لیست شهریه درج کنند.»
در سال‌های اخیر با کوچک‌تر شدن سبد معیشت خانواده‌ها در ایران، گزارش‌ها و اظهار‌نظر‌ها درباره مشکلات اقتصادی حوزه‌ها و طلاب هم پیش از گذشته در رسانه‌های وابسته به حوزه مطرح می‌شود و مسئولان حوزوی خواستار اختصاص بودجه بیشتری می‌شوند.
براساس اعلام مقام‌های حوزوی در حال حاضر ۶۰ هزار طلبه در ایران مسکن ندارند که ۳۰ هزار نفر از آنها برای دریافت «مسکن ملی» ثبت نام کرده‌اند و ۲۰ هزار طلبه دیگر هم پیش‌تر موفق به دریافت این مسکن شده‌اند.
مرکز خدمات حوزه اعلام کرده که تا سقف ۲۵۰ میلیون تومان به طلاب برای خانه‌دار شدن کمک می‌کند، اما در برخی شهر‌ها «طلاب واحدهای متراژ بالا انتخاب کرده‌اند و توان پرداخت هزینه آن را ندارند و به درخواست‌ها برای انتخاب یک واحد کوچک‌تر» اعتنایی نمی‌‌کنند و خواستار خانه‌های بزرگ‌تری هستند.
مرکز خدمات حوزه‌های علمیه در ایران، سال ۱۳۷۰ به دستور آیت‌الله علی خامنه‌ای راه‌اندازی شد و بودجه آن را نیز دفتر او و اعتبارات دولتی تامین میکنند.
هدف از راه‌اندازی این مرکز «حمایت و پشتیبانی از طلاب مرد، زن، شیعه، سنی و خارجی و اعضای خانواده آنها» اعلام شده که عملکرد اقتصادی آن برای مردم ایران همچنان غیرشفاف است.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر