نگاهی به مواضع گروه‌های سیاسی در نخستین سالگرد انقلاب
22 بهمن 58 با چاشنی امپریالیسم‌ستیزی
زمانی که انقلاب به پیروزی رسید، هنوز گروه‌های سیاسی خودشان را جمع‌وجور نکرده بودند و ارگان و رسانه رسمی نداشتند. در زمان پیروزی انقلاب و ماه‌های منتهی به آن تنها اسناد موجود از مواضع گروه‌های سیاسی، اطلاعیه‌های سیاسی آنهاست؛ اما با پیروزی انقلاب و فضای باز سیاسی همه طیف‌های سیاسی به‌مرور شروع به انتشار روزنامه و نشریه کردند.
امیرحسین جعفری: زمانی که انقلاب به پیروزی رسید، هنوز گروه‌های سیاسی خودشان را جمع‌وجور نکرده بودند و ارگان و رسانه رسمی نداشتند. در زمان پیروزی انقلاب و ماه‌های منتهی به آن تنها اسناد موجود از مواضع گروه‌های سیاسی، اطلاعیه‌های سیاسی آنهاست؛ اما با پیروزی انقلاب و فضای باز سیاسی همه طیف‌های سیاسی به‌مرور شروع به انتشار روزنامه و نشریه کردند. این نشریات عمدتا از اسفند 1357 شروع به کار کردند. یک سال بعد از انقلاب یعنی در بهمن 58 دیگر همه گروه‌های سیاسی دارای نشریه بودند. آنچه در حال‌و‌هوای همه این نشریات در نخستین سالگرد پیروزی انقلاب غالب است، پرداختن به مسئله سیاست خارجی است. با توجه به اینکه درست سه ماه قبل‌تر سفارت آمریکا به دست دانشجویان پیرو خط امام تسخیر شده بود، می‌شد حدس زد که چرا نخستین سالگرد انقلاب حال‌و‌هوایی کاملا ضد امپریالیستی به خود گرفته بود. نگاهی داریم به حال‌و‌هوای نشریات در روزهای قبل و بعد از 22 بهمن 58.
روزنامه مردم، ارگان حزب توده ایران: تیترهای این روزنامه شامل اینهاست: «-فرخنده باد نخستین سالگرد انقلاب بزرگ ضد امپریالیستی، ضد استبدادی و خلقی مردم ایران به رهبری امام خمینی -و خلق پیروز است... -حزب توده ایران در نخستین سالروز انقلاب- سیر و سرگذشت سازمان مخفی نوید». روزنامه مردم آن زمان هنوز خودش را با حرکت در خط امام تعریف می‌کرد؛ اما نکته درخور‌توجه تیتری درباره سازمان مخفی نوید است که حزب توده از آن به‌عنوان یک سازمان مخفی انقلابی مربوط به سال‌های قبل از انقلاب یاد می‌کند؛ در‌حالی‌که این سازمان برخلاف ادعای روزنامه مردم هنوز با کادرهای سابق خود به صورت غیرعلنی در حال فعالیت بوده است. تیترهای 21 بهمن این روزنامه هم جالب است: «-کلاهسبزها: مردم به هوش باشید، به گوش باشید فرماندهان سابق هنوز رأس کارند -جنگ برادرکشی در ترکمن صحرا به سود امپریالیسم آمریکاست -زنگ خطری که باید شنید (بورژوازی لیبرال)»! نکته اینجاست که فرمانده کلاهسبزها سرهنگ کبیری، یکی از اعضای مخفی حزب توده ایران بود و این خبر در 21 بهمن 58 یعنی یک سال پس از انقلاب نشان می‌دهد که حزب توده تا چه حد در ارتش نیرو داشته و تا چه حد شعار‌های
این حزب در آن محیط فعال شده است. در همین شماره گزارش دیگری نیز درباره خطرات بورژوازی لیبرال و طیف نزدیک به بازرگان می‌بینیم که تیتر آن را اگر در روزنامه کیهان امروز بخوانیم چندان تفاوتی با لحن روزنامه مردم نسبت به لیبرال‌ها ندارد.
روزنامه جمهوری اسلامی: تیترهای روزنامه جمهوری اسلامی یک روز بعد از 22 بهمن 58 شامل اینهاست: «-کنگره سراسری شوراهای اسلامی کارگری تشکیل می‌شود. -بهشتی: خط امام نفی هرگونه سازش است -رژه نیروهای مسلح انقلاب در حضور امام خمینی -در غائله‌ای که توسط چریک‌های فدایی خلق به وجود آمد 12 جوان پاسدار شهید شدند -اوج‌گیری احساسات اسلامی در شوروی -ده‌ها هزار نفر در نماز جمعه مسکو شرکت کردند -دانشجویان خط امام: افکار مردم دادستان اصلی است». روزنامه جمهوری اسلامی نماد مسلمانان مکتبی بود و ادبیات نسبتا متفاوت‌تری نیز از نشریات سیاسی مرسوم داشت. بیشتر از زبان یک حاکم صحبت می‌کرد تا زبان یک نیروی سیاسی برابر با دیگر احزاب و گروه‌ها. حزب جمهوری اسلامی یک سال پس از انقلاب آنچه در سر می‌پروراند، صدور انقلاب و دیدگاه‌های امت‌گرایانه و از سویی اسلامی‌کردن همه نهاد‌ها و اجزای جامعه است. عمده اظهارنظرهای موجود در این روزنامه در بهمن 58 نیز مانند دیگر رقبا در مسئله سیاست خارجی مشترک است. حزب جمهوری اسلامی نیز دنبال خط مشخصی از برخورد با خارجی‌هاست که جمله آیت‌الله بهشتی آن را مشخص می‌کند: «خط امام نفی هرگونه سازش است». اما این
روزنامه صرفا هم سیاسی نیست و در صفحات دیگر خود به مسائل روز می‌پردازد و به‌عنوان یک حزب سیاسی خود را متولی امور اجتماعی و مدنی نیز می‌داند. به‌عنوان مثال سیل خوزستان که تا اسفند 58 تلاش‌ها برای رفع آن ادامه دارد و روزنامه جمهوری اسلامی همواره در حال جمع‌آوری کمک برای سیل‌زدگان است.
روزنامه انقلاب اسلامی: این روزنامه که وابسته به بنی‌صدر بود این تیترها را برای روز 21 بهمن انتخاب کرده بود: «-حوادث گنبد 12 شهید و 80 مجروح به جا گذاشت -به خود آیید و جهان را بر زورمداران تنگ کنید -امام: هرکس در هر مقام که خیال سازش با شرق و غرب را داشت بی‌محابا او را از صحنه روزگار براندازید -آیت‌الله منتظری: دیگر محال است مسلمین زیر استعمار شرق و غرب بروند». «انقلاب اسلامی» بنی‌صدر با «جمهوری اسلامی» بهشتی رقابتی جدی را دنبال می‌کردند؛ اما آنچه در آن روز ایران می‌گذشت، در بیان هر دو حدودا مشابه است، هر دو یک سال پس از انقلاب درگیر مسئله‌ای هستند که هنوز هم دچار آن هستیم؛ سیاست خارجی و خط و مرز‌های مبارزه با امپریالیسم. اگرچه بحث‌های داخلی نیز در بیان هر دو مطرح است؛ از‌جمله مسئله ترکمن‌صحرا اما آنچه بیشتر در نمای کلی به چشم مخاطب می‌خورد، مبارزه، پیکار و نبرد با تمام کسانی است که مسلمان و ایرانی نیستند. انقلاب اسلامی تلاش می‌کند خود را یک روزنامه جامع و با اخبار و مصاحبه‌هایی متفاوت‌تر از دیگر گروه‌ها عرضه کند؛ اما تک‌محوری‌بودن آن در مجموع قابل دیدن است.
روزنامه مجاهد: ارگان وقت سازمان مجاهدین آن زمان این تیترها را برگزیده بود: «-نگاهی به دلاوری‌های خلق و جنایت‌های ضدخلق تا پیروزی قیام -امپریالیسم می‌خواست با بیرون‌بردن شاه وحدت و یکپارچگی صفوف خلق را از هم بگسلد -پاسداری و استمرار از ارزش‌هایی که در جریان قیام بهمن خلق شد تنها و تنها در گرو حرکت در مسیر ضد استثماری توحیدی می‌باشد -پیروزی انقلاب را در شرایطی جشن می‌گیریم که مچ مرتجعین و لیبرال‌ها باز شده است و پایان عصر عوام‌فریبی فرا‌رسیده است -مروری بر موضع‌گیری‌های سیاسی و فعالیت‌های یک‌ساله مجاهدین پس از قیام 57 -در سالگرد پیروزی قیام مردم به طور یکپارچه با شعار مرگ بر آمریکا از خون شهدای خلق پاسداری کردند (23 بهمن). سال 58 مجاهدین تازه از راه رسیده با جملات و تیترهایی که تنها و تنها خودشان را عرضه می‌کند به پیشواز سالگرد انقلاب رفته‌اند. آنها خود را نیروی تعیین‌کننده پیروزی در روزهای 22 بهمن تصور می‌کردند و در نشریه مجاهد به نام هیچ گروه دیگری که در انقلاب نقش داشته باشد، اشاره نمی‌شود. نوعی انحصارطلبی که دیگران را انقلابی نمی‌داند و تنها خود را عامل پیروزی انقلاب تصور می‌کند. جالب اینجاست که
مجاهدین در یک سال بعد از انقلاب دشمن خود را لیبرال‌ها و مرتجعین معرفی می‌کنند؛ اما پس از آن با لیبرال‌ترین نیروهای سیاسی ارتباط برقرار کرده و با او متحد شدند.
نشریه کار: ارگان سازمان چریک‌های فدایی بیشتر متمایل به انتخاب تیترهای اقتصادی و سرک‌کشیدن به حوزه‌های اقتصادی و مباحث عدالت است: «-استقبال بی‌نظیر توده‌های میلیونی میهن انقلابی از مراسم پرشکوه سالگرد قیام و حماسه سیاهکل -تورم و گرانی بیداد می‌کند -در اتاق‌های دربسته وزارت نفت چه می‌گذرد؟ -با همه توان خود به یاری زحمتکشان خوزستان بشتابیم -مردم فاتحان پادگان‌ها بودند، در سالروز قیام ارتش رژه می‌رود! -چمران می‌خواهد پرسنل مبارز ارتش را از مردم جدا کند». نشریه کار که چندان هم منظم چاپ و توزیع نمی‌شد و محدودیت‌های بیشتری نیز نسبت به روزنامه‌های انقلاب اسلامی، جمهوری اسلامی و میزان داشت، نگاه نسبتا شهری‌تر به وقایع موجود در ایران داشت و در سالگرد انقلاب آنچه در آن بازتاب پیدا کرده است، بیشتر حال‌و‌هوای اخبار روز جامعه را دارد؛ اما تیتری مشابه تیتر روزنامه مردم در این روزنامه هم خودنمایی می‌کند که مربوط به ارتش است. البته نمی‌توان گفت هماهنگی کاملی میان این دو وجود داشته است؛ زیرا انشعاب سازمان فداییان و نزدیکی با حزب توده یک سال بعد از این رخ می‌دهد. گزارش «مردم فاتحان پادگان‌ها بودند، در سالروز قیام ارتش رژه
می‌رود!» گویای تضاد این سازمان با ارتش است که قبل و بعد از آن هم نسبت به پاک‌سازی در ارتش مطالبی نوشته بوده و خواهان مسلح‌شدن بیشتر سپاه پاسداران نسبت به ارتش بوده است.
روزنامه میزان: ارگان نهضت آزادی سراغ این تیترها رفته بود: «-سومین سالگرد انقلاب را با رأفت، وحدت و استقامت و سازندگی آغاز کنیم -یادی از طالقانی در جشن انقلاب -به دعوت روابط‌عمومی سپاه پاسداران، مردم در سراسر کشور با ندای الله اکبر شروع سومین سال انقلاب را اعلام می‌نمایند». روزنامه میزان با هشت تیتر به مسائل مربوط به سالروز پیروزی انقلاب پرداخته است. تیتر «یادی از طالقانی...» شاید فقدانی برای نیروهای ملی-مذهبی را بیان می‌کند؛ فقدانی که موجب تضعیف بخشی از نیروهای انقلاب شد. البته میزان از مسائل جاری در جامعه نیز در این شماره غافل نشده و تیترهای روزمره‌ای نیز در آن از جمله: سرقت از بانک صادرات، خرید خرما از نخل‌‌داران جزیره مینو و آبادان، سیل در سنندج و... دیده می‌شود. هرچند تحریریه میزان شاید تصور نمی‌کرد که کمتر از دو سال دیگر به دستور دادگاه انقلاب تعطیل خواهد شد.
نشریه اتحاد مردم: ارگان اتحاد دموکراتیک مردم ایران به سراغ این تیترها رفته بود «-مشکل جهانی تغذیه و چند راه‌حل -نخستین سالگرد انقلاب -دیالکتیک اقتصاد و سیاست در شرایط رشد غیرسرمایه‌داری -راه‌حل فلسطین در شرایط کنونی». شاید کمی خنده‌دار به نظر برسد؛ اما یک سال پس از پیروزی انقلاب چندان نشانی از مسائل آرمانی و انقلابی در این نشریه یافت نمی‌شود که شاید به خاطر ترکیب اعضای سیاست‌گذار آن بوده است. عیان است که این تشکیلات به موازات حزب توده و با هدایت کیانوری و به دبیرکلی به‌آذین تشکیل شده بود. مشکل جهانی غذا و دیالکتیک اقتصاد و راه‌حل فلسطین نه‌تنها رنگی از انقلاب ایران ندارد؛ بلکه رنگی از ایران نیز در آن یافت نمی‌شود. هرچند اگر یک نشریه‌ای صرفا به پیام تبریکی به مناسبت پیروزی انقلاب اکتفا کند و در دیگر مطالب خود مسائل جاری روز را مطرح کند، قابل قبول است؛ اما اینکه صرفا به صورت تئوریک و کلیشه‌وار به مطالبی پرداخته شود، به نوعی عامدانه نشانه‌ای از جا‌ماندن از مسائل روز جامعه ایران است. 22 بهمن 58 به علت تعطیلی رسمی عمده نشریات و روزنامه‌ها منتشر نشدند و تنها روزنامه مردم و نشریه اتحاد مردم در این روز شاید به
شکل نمادین منتشر شدند و می‌توان این احتمال را داد که چاپخانه هر دو در یک جا قرار داشته است.
نشریه امت: ارگان جنبش مسلمانان مبارز در 21 بهمن 1358 سراغ این تیترها رفته بود: «-22 بهمن اوج انقلاب قهرآمیز خلق و توطئه سازشکاران -اشغال لانه جاسوسی آمریکا و افشای اسناد آن به اوج رسید و ضربه سختی بر پیکر به‌ظاهر آراسته و ریاکارانه لیبرالیسم وارد ساخت -ماهیت و عملکرد امپریالیسم -پدر طالقانی، قامت بلند رهایی». حبیب‌الله پیمان زودتر از شعارهایش از صحنه سیاسی خارج شد و امت و جنبش را نیز در همان دهه 60 به نوعی کنار گذاشت. نشریه امت در سالگرد پیروزی انقلاب آنچه را مشکل کشور می‌داند، امپریالیسم و لیبرالیسم است؛ دو مفهومی که نخست با نیروهای چپ‌گرا و سپس نیروهای مذهبی هم‌طیف خود او همراهی دارد. امت، به کلماتی اشاره دارد که امروز نیز برای ما آشناست؛ از‌جمله سازشکاران که در آن فضا مسلما اشاره به بازرگان و نهضت آزادی دارد؛ صحنه سیاسی و تضاد بر سر سیاست خارجی این دو نیرو را در مقابل هم قرار داده بود. لحن امت، شعاری و نسبتا تکراری است. اگرچه طبق شنیده‌ها پیمان و نشریه امت و جنبش مسلمانان مبارز بیشتر در استان فارس طرفدار داشت و تهران صحنه نیروهای دیگری بود.
نشریه رنجبر: ارگان حزب رنجبران ایران، 21 بهمن 1358 با این تیترها منتشر شده است: «-ایران را به پایگاه مستحکم ضد دو ابرقدرت تبدیل کنیم -پیروزی خط نه شرقی نه غربی -درس‌هایی از مسئله ملیت‌ها در سالی که گذشت -با اتحاد بزرگ ملی به پیشواز سالگرد انقلاب می‌رویم». رنجبران حزبی گمنام میان نیروهای چپ‌گرا محسوب می‌شد و تنها یک چهره آشنا از آنان در ذهن مردم وجود دارد و آن هم مسعود فراستی است. به هر صورت این حزب که سابقه انشعاب از حزب توده را نیز پشت سر خود دارد، در فضای آن سال‌ها ارگان رسمی خود را داشت. یک سال پس از پیروزی انقلاب جوانان مائوئیست حزب رنجبران هم مانند دیگر گروه‌های سیاسی درگیر سیاست خارجی و ضدیت با ابرقدرت‌ها و سیاست‌های ضد امپریالیستی‌اند؛ از اتحاد بزرگ ملی حرف می‌زنند؛ اما اتحاد میان نیروهای هم‌طیف خود را نیز برنمی‌تابند و چندین بار در شماره‌های مختلف خود به نیروهای دیگر چپ‌گرا از‌جمله کیانوری حمله می‌کنند.
اطلاعات: روزنامه اطلاعات که روزنامه‌ای غیرحزبی و قدیمی بود 21 بهمن 1358 سراغ این تیترها رفته است «-تصمیمات مهم درمورد محاکمه گروه فرقان -رادیو تلویزیون نباید به گروه‌های فشار وابسته باشد -آزادی میناچی دخالت قوه مجریه در کار قوه قضائیه است -تعداد نمایندگان شهر‌ها در مجلس شورای ملی اعلام شد».
کیهان: این روزنامه هم در این روز این تیترها را برگزیده است «-اخراج 8 هزار نظامی از ارتش -وزرای کار و کشاورزی استعفا کردند -ارتش نظم گنبد را بر عهده گرفت -17 عامل کمبود نفت دستگیر و زندانی شدند».
منبع: روزنامه شرق