ماجرای داور برزیلی؛ ملکه زیبایی که مقابل دیکتاتوری نظامی ایستاد

سال ۱۹۷۱ در برزیل، کمتر کسی جرات داشت به ژنرال امیلیو گاراستازو مدیسی نزدیک شود. او رئیس جمهوری بود با هیبتی ترسناک که حکومتی سرکوبگر ایجاد کرده بود و مخالفان را شکنجه می‌کرد. ولی لیا کامپوس در آستانه ملاقات با او قرار داشت.

کامپوس فکر می‌کرد مدیسی می‌تواند در مشکلاتی که با مسئولان ورزشی برزیل داشت، کمکش کند. در آن زمان ژائو هاولانژ، رئیس قدرتمند سازمان ورزش برزیل بود؛ مردی که بعدا رئیس فدراسیون جهانی فوتبال شد.

چهار سال قبل کامپوس داور فوتبال شده بود، او یکی از نخستین زنان جهان بود که چنین دستاوردی داشت اما مسئولان ورزش برزیل به او اجازه کار نمی‌دادند.

این کشور آمریکای لاتین یکی از پرشمار کشورهایی بود که فعالیت زنان را در فوتبال ممنوع کرده بود. انگلستان آن زمان هم یک نمونه دیگر بود. در واقع قانونی که سال ۱۹۴۱ در برزیل تصویب شد، فعالیت زنان را در تعدادی از ورزش‌ها ممنوع کرده بود.

هاولانژ که از سال ۱۹۵۸ رئیس سازمان ورزش برزیل بود، عقیده داشت که این ممنوعیت شامل داوران هم می‌شود و در مورد کامپوس نظرش را به صراحت اعلام کرده بود.

او که حالا ۷۷ ساله است، به بی‌بی‌سی گفت: "هاولانژ در ابتدا به من گفت که زنان برای داوری بازی مردان مناسب نیستند."

او سپس گفت که "مسائلی مانند داشتن عادت ماهانه می‌تواند زندگی من را مشکل کند. آخر هم گفت که تا زمانی که او سر کار است، زنان نمی‌توانند داوری کنند."

این اولین بار نبود که کامپوس مجبور بود برای جدا نشدن از ورزشی که عاشقش بود، بجنگد.

او سال ۱۹۴۵ در آباته، شهر کوچکی در جنوب شرقی ایالت میناز ژرایس به دنیا آمد. از همان کودکی به فوتبال علاقه‌مند شد، ولی خیلی زود هم از همه طرف با واکنش‌های دلسرد کننده روبرو شد.

او گفت: "همیشه سعی می‌کردم با پسرها در مدرسه فوتبال بازی کنم ولی معلم‌ها جلویم را می‌گرفتند و می‌گفتند این کار مناسبی نیست. درست مثل والیدنم که می‌گفتند، این کاری نیست که یک خانم بخواهد وارد آن شود."

پدر و مادرش او را تشویق کردند که به جای فوتبال وارد مسابقه انتخاب ملکه زیبایی شود. او بارها برنده شد و به طرز جالبی یکی از جوایز در سال ۱۹۶۶ موجب شد او بتواند کاری در باشگاه مطرح کروزیرو پیدا کند.

کامپوس همراه تیم به سراسر کشور سفر می‌کرد و آتش اشتیاقش به فوتبال دوباره شعله‌ور شده بود. این علاقه سپس تمام وجود او را در بر گرفت، شاید سرانجام می‌توانست راهی پیدا کند تا مشغول ورزشی شود که دیوانه‌وار دوستش داشت.

او می‌گوید: "اگر می‌خواستم بازی کنم، غیرممکن بود که کسی به من کمک کند، به این دلیل که فوتبال زنان در آن زمان غیرقانونی بود. اما از طریق داوری امکان ورود وجود داشت. در قانون به صراحت به این موضوع پرداخته نشده بود؛ زن‌ها نمی‌توانستند به توپ لگد بزنند ولی اشاره‌ای نشده بود که نمی‌توانند در سوت بدمند."

سال ۱۹۶۷ کامپوس وارد یک دوره هشت ماهه داوری شد و در ماه اوت آن را با موفقیت تمام کرد. اما شاید او اولین داور زن فوتبال دنیا نباشد؛ در واقع تشخیص اولین داور زن فوتبال، آنقدر هم که به نظر می‌رسد، آسان نیست.

سال ۲۰۱۸ گفته شد که فیفا با ارسال نامه‌ای دارشان آردا، داور ترکیه‌ای را به عنوان اولین داور زن این رشته اعلام کرده است. خانم آردا پروانه داوری‌اش را نوامبر ۱۹۶۷ گرفت و اولین قضاوت او ژوئن ۱۹۶۸ بود. او مدارک دیگری هم برای فیفا فرستاد، اما فدراسیون جهانی فوتبال به او پاسخ داد که سوتفاهمی ایجاد شده است و او یکی از اولین داوران زن این رشته است.

نامزد دیگر تصاحب این عنوان اینگرید هورمگرن سوئدی است که مدرک داوری خود را سال ۱۹۶۶ گرفت. و البته ادیت کلینگر اتریشی که گفته می‌شود در سال ۱۹۵۳ به عنوان داور مشغول به کار بوده است.

به نظر نمی‌رسد که فیفا بتواند به طور دقیق بگوید که اولین داور زن چه کسی بوده است و این قضیه نیاز به تحقیق بیشتری دارد.

اما با قطعیت می‌توان گفت که کامپوس یکی از اولین داوران زن تاریخ فوتبال است. به هر حال قبول شدن در دوره داوری، آغاز جدالی طولانی، به خصوص با سازمان ورزش برزیل (سی‌بی‌دی) بود. پس از تمام شدن دوره، آن‌ها حاضر نشدند به او مدرک بدهند و گفتند که قانونی که فوتبالیست شدن زنان در برزیل را ممنوع کرده است، شامل داوری هم می‌شود.

کامپوس می‌گوید: "من مدارک قانونی را دیده بودم و مطمئن بودم چنین متنی در آن وجود ندارد، ولی مسئولان گوش شنوایی نداشتند."

بقیه ماجرا، جدالی چند ساله با سازمان ورزش برزیل و هاولانژ بود. کامپوس سعی می‌کرد با داوری در مسابقات دوستانه‌ای که خودش سازماندهی می‌کرد، جامعه را نسبت به این موضوع آگاه کند. بعضی از این مسابقات را با بازیکنان زن برگزار می‌کرد و پلیس در بسیاری مواقع آن‌ها را قطع می‌کرد. در دوران سرکوب شدید در برزیل چنین "یاغی‌گری‌هایی" چندان آسان گرفته نمی‌شد؛ کامپوس می‌گوید که "دست‌کم ۱۵ بار" دستگیر شده است.

اما در سال ۱۹۷۱ او نامه‌ای دریافت کرد که موجب شد جان تازه‌ای برای رسیدن به هدفش بگیرد: دعوت برای حضور در مسابقات غیر رسمی جام جهانی زنان که در مکزیک برگزار می‌شد. او نمی‌خواست این شانس را از دست دهد، ولی برای این کار باید از سد هاولانژ رد می‌شد که تا آن زمان مانعی غیرقابل عبور بود.

تنها راه حل، کمک گرفتن از قدرتی بالاتر بود. برای دومین بار، گذشته کامپوس به عنوان ملکه زیبایی به کمکش آمد.

یکی از جوایز فراوانی که کامپوس در مسابقات صنعت زیبایی برده بود "ملکه ارتش" در ایالت میناز ژرایس بود. او از مقام‌های محلی کمک گرفت تا مقدمات دیدار با رئیس‌جمهوری مدیسی را فراهم کنند. دیدار به زودی در بلو هوریزنته، مرکز ایالت انجام شد.

او سه دقیقه وقت داشت و به رئیس جمهوری گفت که حکم هاولانژ را ملغی کند. کامپوس می‌گوید: "مدیسی به من نگاه کرد و گفت که دوست دارد من را طی چند روز آینده در مقر ریاست جمهوری در برزیلیا ملاقات کند. نیازی به گفتن نیست که ترسیده بودم. ما در سیطره دیکتاتوری بودیم و من سیستم را به چالش کشیده بودم. فکر می‌کردم که شاید دستگیر یا «ناپدید» شوم."

کامپوس به برزیلیا پرواز کرد و بعد برای ناهار با مدیسی دعوت شد. در کمال تعجب او نامه‌ای دید که در آن از هاولانژ درخواست شده بود، مدرک داوری‌اش را تایید کند. مدیسی سپس تعجب او را کامل کرد: کامپوس در حلقه نزدیکان رئیس‌جمهوری طرفدارانی داشت.

او می‌گوید: "یکی از پسران مدیسی به دقت کارهای من را تعقیب می‌کرد و حتی دفترچه‌ای داشت که عکس‌ها و بریده مطالب روزنامه‌ها در مورد من را در آن چسبانده بود. مجموعه او حتی از چیزی که خودم داشتم هم کامل‌تر بود."

شاید این دلیل اصلی مخالفت مدیسی با تصمیم هاولانژ بود. به هر حال حتی کسانی بزرگ‌تر از فردی که بعدها رئیس مقتدر فیفا شد هم جرات سرپیچی از فرمان رئیس‌جمهور را نداشتند. ژوئیه ۱۹۷۱ هاولانژ با برگزاری یک نشست خبری اعلام کرد که به دنبال "تغییر عقیده" کامپوس اجازه دارد که به عنوان داور مشغول به کار شود.

کامپوس می‌گوید: "او حتی در سخنرانی برای رسانه‌ها گفت، افتخار می‌کند که برزیل اولین داور زن جهان را دارد و تمام فرآیند زیر نظر خودش انجام شده است."

چند هفته بعد او به مکزیک سفر کرد، اما متاسفانه در مکزیکوسیتی دچار ارتفاع‌زدگی شد و نتوانست داوری کند. پس از بازگشت به کشور او سرانجام می‌توانست داوری کند، اما پروانه داوری هم نمی‌توانست او را از افراد متعصب‌ حفظ کند.

بیشتر ۹۸ مسابقه‌ای که کامپوس قضاوت کرد در دسته‌های پایین فوتبال برزیل بودند و در سراسر این کشور از حضور یک داور زن به عنوان جذابیت غیرعادی یک مسابقه استفاده می‌کردند.

ارعاب و جنسیت‌گرایی بخش‌های جدانشدنی از کار او بودند. روزنامه‌ها اغلب کاریکاتورهایی بدبینانه در مورد او چاپ می‌کردند. در یکی از آن‌ها گفته شده بود که یک داور زن موجب تحریک بازیکنان می‌شود.

کامپوس به یاد می‌آورد که سال ۱۹۷۲ قضاوت تیم‌های زیر ۲۳ سال کروزیرو و اتلتیکو مینیه‌رو از دو ایالت رقیب را به عهده داشت: "قبل از مسابقه رئیس اتلتیکو سراغ من آمد و پیراهنش را بالا زد. دیدم که یک تفنگ همراه خودش دارد."

"کروزیرو بازی را چهار بر صفر برد و من پس از مسابقه همان مرد را در تونل دیدم. به او گفتم هنوز هم می‌خواهد به من شلیک کند. او اما من را بغل کرد و گفت خوب داوری کردم."

در مجموع اما کامپوس می‌گوید که بازیکنان با او رفتاری مشابه یک داور مرد داشتند: "خب، به هر حال گاهی بازیکنان کمی عصبانی می‌شدند. یک بار وقتی یک بازیکن را اخراج کردم، نمی‌خواست از زمین بیرون برود. چندباری هم بود که بازیکنان به همدیگر می‌گفتند که ساکت شوند و جلوی من به هم فحش ندهند. اما معمولا احساس می‌کردم که برایم احترام زیادی قائل هستند."

او خوشحال بود تا این که یک تصادف وحشتناک زندگی‌اش را تغییر داد.

کامپوس سال ۱۹۷۴ مشغول سفر با یک اتوبوس بود که وسیله نقلیه‌اش به پشت یک کامیون کوبید. پای چپ او به طرز وحشتناکی آسیب دید و حتی تا مرز قطع عضو هم پیش رفت. و البته ماجرا یک نکته طعنه‌آمیز هم داشت: اتوبوسی که کامپوس با آن مسافرت می‌کرد متعلق به شرکتی بود که توسط خانواده هاولانژ اداره می‌شد.

بیش از ۱۰۰ عمل جراحی روی کامپوس انجام شد و او دو سال را روی ویلچر گذراند. بخشی از درمان او در نیویورک انجام شد، جایی که با لوئیس ادواردو مدینا، ورزشی‌نویس کلمبیایی آشنا شد. آن‌ها در دهه ۱۹۹۰ ازدواج کردند و ساکن آمریکا شدند.

در آمریکا او زندگی‌اش را از نو ساخت و مشغول معاشرت با جامعه برزیلی‌های دور از وطن در نیویورک و نیوجرسی شد. سال‌های بعد کامپوس با مشکلات سلامت درگیر بود و دو حمله قلبی را از سر گذراند. ولی سخت‌ترین دوره در ماه مه ۲۰۲۰ و پس از همه‌گیری کرونا از راه رسید.

شوهرش لوئیس، کار خود را از دست داد و آن‌ها از نظر مالی به شدت در مضیقه قرار گرفتند. کار بجایی رسید که این زوج خانه و کاشانه‌شان را از دست دادند و مجبور به اقامت در خانه یکی از دوستان شدند.

پس از آن بود که داوران برزیلی کارزاری راه انداختند و پول کافی برای اجاره یک خانه در نیورجرسی به دست کامپوس و همسرش رسید. حالا به نظر می‌رسد که آن‌ها توفان را پشت سر گذاشته‌اند.

کامپوس می‌گوید: "کار آن‌ها زیبا بود و من واقعا سپاسگزارشان هستم. این باعث شد که احساس کنم مشکلاتم بی‌ارزش نبوده است و از خودم میراثی بجا گذاشته‌ام."

کامپوس همچنین افتخار می‌کند که داوران زن حالا چگونه جای پای خود را در فوتبال محکم کرده‌اند. وقتی استفانی فراپار فرانسوی، سال ۲۰۲۰ اولین داوری شد که قضاوت یک مسابقه در لیگ قهرمانان مردان اروپا را به عهده گرفت، او "مشت‌هایش را گره کرد و در هوا تکان داد."

کامپوس می‌گوید: "به نظرم موفقیت استفانی، پیروزی من هم بود. این نشان از ارزش تمام کارهایی داشت که من انجام دادم. احساس کردم درخت سالمندی هستم که هنوز می‌تواند میوه دهد."

او همچنین معتقد است که موفقیت فراپار باید خیلی زودتر از این‌ها صورت می‌گرفت. داوری زنان از دهه ۱۹۷۰ تا کنون راه زیادی را آمده است اما کامپوس کماکان فکر می‌کند که تعصب‌های زیادی علیه آن وجود دارد.

او می‌گوید: "چرا هنوز یک داور زن در جام جهانی مردان حضور نداشته؟ من واقعا معتقدم که این مسائل باید روند سریع‌تری داشته باشد. داوران زن و مرد یک دوره را می‌گذرانند و چرا باید بین آن‌ها فرق گذاشته شود؟ این مسخره است."