استانبول/ شاهین دمیر/ خبرگزاری آناتولی
کارشناسان مرکز مطالعات ایرانی در آنکارا «ایرام سنتر» امروز در پنلی مجازی با عنوان «ایران پس از سال 2021» ضمن جمع بندی موضوعات اصلی مرتبط با رویدادهای سیاسی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی این کشور، در مورد چشم‌ندازهای احتمالی در این زمینه‌ها سخن گفتند.
دکتر بیلگه‌حان آلاگزُ، هماهنگ کننده سیاست خارجی ایرام در این پنل که مدیریت آن را دکتر حقی اویغور ، رئیس این مرکز بر عهده داشت، با بیان این که موضوعات رویدادهای سیاست خارجی ایران در سال 2021 به عبارتی ادامه این رویدادها در سال 2020 بود گفت: البته ایران در مقابل فشار حداکثری آمریکا سیاست تهاجمی‌اش را اندکی تغییر داد و با کشورهای منطقه و بازیگرهای خارجی زمینه همکاری را ایجاد کرد.
آلاگز امضای سند همکاری 25 ساله با چین، عضویت در پیمان همکاری شانگهای، آغاز مذاکرات احیای برجام، آغاز مذاکرات سیاسی با عربستان، خروج آمریکا از افغانستان و تنش با آذربایجان را سرفصل‌های مهم سیاست خارجی ایران در سال گذشته دانست. وی گفت: مذاکرات سیاسی با عربستان که با میانجی گری عراق بیشتر در پشت درهای بسته ادامه دارد. موضوع اصلی این مذاکرات یمن و برنامه هسته‌ای ایران است چراکه ریاض از این برنامه نگران است و کاهش تنش در روند تاثیر مثبت خواهد داشت.
وی در خصوص آینده مذاکرات هسته‌ای تصریح کرد: دور هشتم هم اکنون شروع شده و ادامه دارد. آمریکا و ایران برای حصول یک راهکار میانه در حال تلاش هستند. به نظرم تا فوریه و پایان این ماه راهکار میانه و در ادامه نیز تواقق قطعی اعلام خواهد شد. ایران در آغاز تضمین عدم خروج آمریکا از این توفق و راستی آزمایی لغو تحریم‌ها را دو شرط اصلی خود برای توافق اعلام کرد بود، اما اکنون تنها لغو تحریم‌ها را در اولویت قرار داده است.
آلاگز ادامه داد: پس از خروج آمریکا از افغانستان، مهار موج پناهجویی و عبور از این دوره با کمترین خسارت دو سیاست اصلی ایران در زمینه را تشکیل می‌دهد. از سوی دیگر تنش ایران با آذربایجان نیز در دیدار سران ایران، آذربایجان و پاکستان در جریان نشست سازمان همکاری اقتصادی و سفرهای متقابل مقامات این کشورها رفع شد. این مورد نیز وجود داشت که دولت روحانی در خصوص روابط با کشورهای همسایه ترک هم‌گام با قوم گرایان فارس حرکت می کرد، اما دولت رئیسی با اعتدال به این روابط نزدیک می‌شود.
- افزایش اهمیت دیپلماسی برای تهران
چاغتای بالجی، کارشناس مسائل امنیتی ایرام با اشاره به اهمیت دیپلماسی به تهران در سال گذشته اظهار کرد: دیپلماسی با کشورهای عربستان و آمریکا به طور غیر مستقیم ادامه دارد. مفهوم امنیتی برای ایران کمی تغییر داشت در مناطق نزدیک ایران در افغانستان، عراق و سوریه در سال 2021 شاهد واکنش‌های تند این کشور بودیم. نخستین بازتاب آن ژانویه و فوریه واکنش ایران به عملیات‌های احتمالی ضد تروریستی ترکیه در شمال عراق بود که با واکنش و اعتراضات تند گروه‌های مورد حمایت ایران همراه بود. سفیر ایران در عراق نیز در زمینه ادعاهای واهی را عنوان کرده بود.
بالجی افزود: در مورد آذربایجان و قره باغ، رزمایش مشترک ترکیه، آذربایجان و پاکستان و موضوع کریدور زنگزور واکنش‌های تند ایران را برانگیخت و تهران در واکنش رزمایش فاتح خیبر را در خط مرزی آذربایجان برگزار کرد.
وی با اشاره به این که رویکرد ایران نسبت به تحولات افغانستان در وهله نخست مثبت بود، خاطر نشان کرد: اما پیدایش خطر موج مهاجران غیرقانونی، افزایش اقدامات تروریستی داعش خراسان و عناصر مخالف ایران در داخل طالبان رویکرد ایران را تغییر داد.
- معماری امنیتی ایران در دوره رئیسی تغییر کرد
بالجی با اشاره به حملات به تاسیسات هسته‌ای نطنز در طی یک سال گفت: این موضوع نشان داد که ضعف امنیتی ایران هنوز برطرف نشده است. پس از آغاز دوره رئیسی معماری امنیتی ایران نیز تغییر پیدا کرد. پست‌گیری فرماندهان سابق سپاه در حوزه بروکراسی را مشاهده کردیم. کنترل جنبش‌ها احتمالی اجتماعی و ضعفهای امنیتی را علت اصلی این اقدام می‌دانم.
-مهندسی انتخابات ریاست جمهوری و پیروزی رئیسی
محمد قوچ هماهنگ کننده سیاست داخلی ایرام نیز با اشاره به اظهارات پیشین سید علی خامنه‌ای، رهبر ایران در مورد انتخاب دولت جوان و انقلابی گفت: حضور سه‌چهارم نمایندگان اصول‌گرا در مجلس با مهندسی انتخابات و همچنین در ادامه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در این راستا، این دیدگاه را در هر سه قوه قضایی، مجریه و مقننه را برای 8 سال و شاید بیشتر در ایران حاکم کرد.
قوچ ادامه داد: پیشبینی‌ها قبل از انتخابات نیز حاکی از احتمال تغییر رهبری ایران در این دوره بود، ار این جهت برای استمرار سیاست های انتخاب رهبر جدید نیز بر این رویه تکیه شده و اصلاح طلبان از صحنه سیاست به نوعی حذف شدند.
هماهنگ کننده سیاست داخلی ایرام با اشاره به تمایل حسن روحانی رئیس جمهور سابق ایران برای رهبری گفت: نظام اجازه نداد تا در 6 دور احیای برجام در این دوره نتیجه‌ای حاصل شود و از این رو حتی شخصیت‌های میانه رویی مانند علی لاریجانی برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری را رد صلاحیت شدند. شورای نگهبان نیز اعلام کرد که پایین بودن سطح مشارکت در انتخابات مشکلی از لحاظ مشروعیت نظام ایجاد نخواهد کرد و رئیسی طبق انتظارات پیروز شد. اما در ادامه اصول‌گرایان در بین خود به رقابت پرداختند. شورای شهر‌ها 70 الی 80 درصد در کنترل این جریان قرار گرفت.
قوچ با بیان این که در 3.5 سال اخیر کاهش درآمد مردم موجب برگزاری اعتراضات گسترده در ایران شد، اظهار داشت: جلوگیری از برگزاری اعتراضات احتمالی برای از اولویت‌ها دولت است، بسیج و سپاه در زمینه کمک های اجتماعی در جهت رفع بخشی از نیازهای اقتصادی فعال عمل می کنند. اگر این تدابیر کارساز نباشد فرماندهان نظامی سابق که استاندار شده اند، می‌توانند با اقدام سریع امنیت و نظم عمومی را برقرار کنند. مشکلات کم آبی در خوزستان اصفهان و در اکثر نقاط ایران یکی دیگر از مشکلات این کشور در این دوره بود.
- فروش نفت ایران با آغاز دوره بایدن افزایش پیدا کرد
پروفسور مراد اصلان، اقتصاددان و نایب رئیس مرکز مطالعات ایرانی آنکارا وضعیت اقتصادی ایران در سال گذشته و چشم انداز سال 2022 گفت: درآمد ملی ایران ارقام تخمینی از 490 میلیارد دلار امسال با 2 الی 3 درصد افزایش به 512 میلیارد دلار خواهد رسید. البته آمار نشان می‌دهد که ایران با منابع زیر زمینی غنی در 10 سال اخیر مسیری را در اقتصاد طی نکرده است. در صورت عدم وجود تحریم‌ها در آمد ملی می‌توانست به سطح 800 الی 850 میلیارد دلار برسد.
اصلان با اشاره به جستجوی ایران برای کاهش نقش فروش نفت در افزایش درآمد این کشور گفت: در بین 1960 الی 2021 تحریم‌ها روابط ناگسستنی فروش نفت و درآمد را تا حدی کاهش داده است. چون ایران در زمینه های اقتصادی دیگر نیز وارد برخی مسیرهای جایگزین شده است. با آغاز دوره بایدن میزان فروش نفت ایران تا جدی بالا رفته است. این را به عنوان تشویق ایران برای بازگشت به مذاکرات هسته‌ای برآورد می‌کنیم.
وی با بیان این که بخش ساخت و ساز، صعنت معدن و کشاوزی ایران در این دوره رشد منفی داشته است، گفت: افزایش تورم نیز موجب کاهش رشد اقتصادی در ایران شده است. تورم سال گذشته تا 52 درصد امسال نیز تا سطح 40 درصد افزایش پیدا کرده ست. دلیل اصلی تورم به دلیل نوسانات ارزی و کاهش ارزش ریال بوده است. نرخ بیکاری بر اساس آمار رسمی در سطح 9.6 درصد اعلام شده است. چین، عراق، امارات، ترکیه و افغانستان پنج مقصد اصلی صادرات و چین امارات، ترکیه، هند و آلمان نیز پنج کشور نخست واردات این کشور هستند.
تورگای شفق، هماهنگ کننده اجتماعی و فرهنگی ایرام هم با اشاره به قطعی برق در اقصی نقاط ایران در دوره‌های مختلف سال گذشته، این موضوع را به عنوان یکی از بحث‌های سال گذشته در این کشور دانست و گفت: فعالیت‌های ماینینگ در این زمینه موثر بوده است. مشکل انرژی در ایران به عنوان کشوری که دارای منابع زیرزمینی غنی است موضوع زیرساخت را بار دیگر مطرح کرد.
وی با اشاره به واردات واکسن کرونا خارجی از کشورهای غربی یادآور شد: خرید واکسن از کشورهای غربی آمریکا و انگلیس توسط رهبر ایران ممنوع اعلام شده بود. اما با بازهمی و کارایی پایین واکسن داخلی و مشکلات تولید انبوه ایران وانمود به آغاز مذاکرات برای خرید واکسن‌های غربی کرد.
شفق همچنین به موفقیت اکران فیلم آتابای به کارگردانی نیکی کریمی که اکثر آن به زبان ترکی آذربایجانی است، نیز اشاره کرد و گفت: اکران عمومی آن در شهرهای ترک نشین و تهران علی رغم حواشی ایجاد شده برای آن در جشنواره فیلم فجر از استقبال بالایی همراه بود.
