احمد وحیدی وزیر کشور روز ۱۸ آبان در نشست سفرای بیش از ۶۵ کشور جهان و همچنین روسای سازمان‌های بین‌المللی مقیم مدعی شد: «ایران دومین کشور مهاجرپذیر دنیاست.» او اظهار داشت: «در حال حاضر سه و نیم میلیون مهاجر افغانستانی در داخل کشور ما هستند و یارانه‌هایی که مردم ایران از آن‌ها استفاده می‌کنند، در اختیار این مهاجران نیز قرار دارد. کمکی که کمیساریای عالی در قبال پذیرش مهاجرین به جمهوری اسلامی ایران می‌کند بسیار ناچیز و تقریبا هیچ است‌.»

آیا ایران دومین کشور مهاجرپذیر دنیاست؟ آیا مهاجران در ایران از یارانه‌ها برخوردارند؟ «ایران‌وایر» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ دهد.

***

مهاجرپذیر یا میزبان مهاجران و آوارگان؟

پیش از ورود به ادعای وزیر کشور توجه به این نکته ضروری است که بین مفهوم «مهاجرپذیری یا Accepting or Welcoming Immigrant» با «میزبانی از مهاجران یا Hosting Immigrant» تفاوت وجود دارد. حضور مهاجر در یک کشور به معنای مهاجرپذیر بودن آن کشور نیست؛ بلکه مهاجرپذیری مستلزم استقبال شهروندان از مهاجران و حمایت قانونی از حقوق مهاجران است.

پس ما در این گزارش از دو زاویه به این ادعا نگاه کرده و به آن پاسخ می‌دهیم:

۱- آیا ایران، همان‌گونه که ایرانیان خود را مهمان‌نواز می‌خوانند، مهاجرپذیر هم هست؟

خیر؛ ایران نه تنها دومین کشور مهاجرپذیر دنیا به شمار نمی‌رود؛ بلکه اساسا ایران کشوری مهاجرپذیر شناخته نمی‌شود.

موسسه گالوپ هر سال رتبه کشورها را براساس مهاجرپذیری آن‌ها مشخص می‌کند. معیار موسسه گالوپ احساس شهروندان نسبت به «ورود مهاجران به کشورشان»، «داشتن همسایه مهاجر» و «ازدواج مهاجران با فامیل آن‌ها» است. براساس گزارش سال ۲۰۱۹ گالوپ (Migrant Acceptance Index) کشورهای کانادا، ایسلند، نیوزیلند، استرالیا، سیرالئون، آمریکا، بورکینافاسو، سوئد، چاد، ایرلند و رواندا ۱۱ کشور اول مهاجرپذیر دنیا هستند.

این گزارش به ترتیب از کشورهای مقدونیه شمالی، مجارستان، صربستان، کرواسی، بوسنی و هرزگوین، مونته نگرو، لیتوانی، مالزی، تایلند، اسلواکی و ترکیه به عنوان کشورهای کمتر مهاجرپذیر نام برده است. این گزارش به وضعیت ۱۴۶ کشور جهان پرداخته است.

در واقع موسسه گالوپ، مهاجرپذیری را بر مبنای میزان پذیرش شهروندان ارزیابی کرده است. از این حیث ایران با امتیاز ۳.۶ در سال ۲۰۱۹ در رتبه‌های آخر جدول قرار دارد.

۲- آیا به لحاظ عددی، ایران در میان کشورهای مقصد مهاجران، دومین کشور دنیاست؟

خیر؛ وزیر کشور مدعی است حدود ۳.۵ میلیون مهاجر در ایران زندگی می‌کنند. گزارش ۲۰۲۱ کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد نیز این ادعا را تایید می‌کند؛ ولی معتقد است حدود دو میلیون و ۲۵۰ هزار نفر از مهاجران مقیم ایران هیچ‌گونه مدرک اقامتی ندارند که خود بیانگر این واقعیت است که ایران کشوری مهاجرپذیر نیست. براساس گزارش سازمان ملل متحد حدود ۸۰۰ هزار پناهنده که ۷۸۰ هزار نفر آن‌ها از کشور افغانستان هستند و ۵۸۶ هزار مهاجر با پاسپورت کشور افغانستان در ایران حضور دارند که شامل دانشجویان می‌شوند و بقیه مهاجران غیرقانونی هستند.

آیا با ۳.۵ میلیون مهاجر قانونی و غیرقانونی ایران در جایگاه دوم کشورهای دنیا با بیشترین مهاجر جای می‌گیرد؟ 

خیر؛ ایران با این حجم از مهاجر در میان ده کشور اول دنیا با بیشترین میزان مهاجر جای نمی‌گیرد. World Population Review در گزارشی ده کشور اول دنیا را به ترتیب آمریکا با ۴۸.۲ میلیون، روسیه با ۱۱.۶ میلیون، عربستان سعودی با ۱۰.۸ میلیون، آلمان با ۱۰.۲ میلیون، انگلستان با ۸.۴ میلیون، امارات متحده عربی با ۸ میلیون، فرانسه با ۷.۹ میلیون، کانادا با ۷.۶ میلیون، استرالیا با ۶.۷ میلیون و اسپانیا با ۵.۹ میلیون مهاجر معرفی کرده است.

این گزارش از هند، مکزیک، روسیه، چین، بنگلادش، سوریه، پاکستان، اوکراین، فیلیپین و افغانستان به عنوان ده کشوری که بیشترین مهاجر را راهی کشورهای دیگر کرده نام برده است. براساس این گزارش ایران نه در میان ۱۰ کشور اول دنیا در جذب مهاجر و نه در میان ۱۰ کشور اول مهاجرفِرِست دنیا قرار ندارد.

آیا اگر تعداد مهاجران را به نسبت جمعیت کشور مقایسه کنیم، ایران در میان کشورهای اول دنیا با بیشترین درصد مهاجران جای می‌گیرد؟

خیر؛ اطلس جهانی در معرفی کشورهایی که درصد بیشتری از جمعیت کشورشان را مهاجران تشکیل می‌دهند از امارات متحده عربی به عنوان کشور اول دنیا نام برده است. این گزارش مدعی است ۸۳.۷ درصد جمعیت امارات متحده عربی را مهاجران تشکیل می‌دهند. بعد از امارات، قطر با ۷۳.۸ درصد، کویت با ۷۰ درصد و موناکو با ۶۴.۲ درصد بیشترین درصد مهاجران را به نسبت جمعیت از آنِ خود کرده‌اند. حال آنکه مهاجران کمتر از ۴ درصد جمعیت ۸۳ میلیونی ایران را تشکیل داده‌اند که از این حیث نیز ایران در ردیف کشورهایی با کمترین درصد مهاجر قرار دارد. واقعیتی که در نقشه زیر نمایان است.

نقشه زیر تهیه شده توسط سازمان ملل متحد، نشان می‌دهد چه درصدی از جمعیت یک کشور را مهاجران تشکیل می‌دهند؛ سفید کمترین و قرمز بیشترین میزان حضور مهاجر در این کشورهاست:

آیا مهاجران در ایران، همچون شهروندان از یارانه‌ها برخوردارند؟

خیر؛ مهاجران در ایران نه تنها از شرایط برابر با شهروندان در دریافت یارانه‌ها برخوردار نیستند؛ بلکه از حقوق اولیه خود به عنوان مهاجر نیز محروم هستند. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در ایران در ماه سپتامبر سال ۲۰۲۱ در یک اطلاعیه رسمی اعلام کرد:

• افراد بدون مدرک واجد شرایط دریافت هیچ‌گونه بیمه درمانی در ایران نیستند. با این حال، تمام مراقبت‌های اولیه بهداشتی و درمانی بدون در نظر گرفتن اسناد اقامتی برای همه مهاجران رایگان است. بیمارستان‌ها نیز در دسترس مهاجران قرار دارد هرچند تعرفه آن برای مهاجران به نسبت اتباع بیشتر است. 
• مهاجرانی که مدرک اقامتی معتبر ندارند حق کار ندارند.
• تا سال ۲۰۱۵ مدارس از ثبت نام دانش‌آموزان مهاجر خودداری می‌کردند؛ ولی از سال ۲۰۱۵ ثبت نام دانش‌آموزان مهاجر در مدارس بدون در نظر گرفتن مدارک اقامتی مجاز است.

این کمیساریا در اطلاعیه خود به مهاجران مقیم ایران که فاقد مدارک معتبر هستند اعلام کرد که حمایت محدودی به بازماندگان خشونت، کودکان و زنان در معرض خطر، افراد دارای معلولیت و افراد مسن‌تر ارائه می‌کند. حمایت‌های این سازمان شامل مشاوره حقوقی، حمایت روانی اجتماعی، و در برخی موارد بسیار آسیب‌پذیر کمک‌های نقدی پرداخت می‌کند. کمک‌هایی که دولت ایران به مهاجران فاقد مدارک معتبر ارائه نمی‌کند.

سیاست رسمی در جمهوری اسلامی ایران ساماندهی مهاجران و تلاش برای بازگرداندن آن‌ها بوده و بارها وزیر کشور در خصوص چرایی حضور میلیونی مهاجران افغانستانی در ایران به مجلس احضار شده است. «عبدالرضا رحمانی فضلی»، وزیر کشور دولت «حسن روحانی» در یکی از دفعاتی که در این خصوص به مجلس احضار شد به نمایندگان گفته بود: «در ۱۰ سال گذشته توانستیم حدود ۵ میلیون نفر از افرادی را که به صورت غیرمجاز در ایران حضور داشتند به افغانستان بازگردانیم که این رقم سالانه حدود ۵۰۰ هزار نفر است.» 

ایران نه تنها به مهاجران افغان یارانه نقدی پرداخت نمی‌کند بلکه به دلیل فرار از پرداخت یارانه و سایر خدمات برای مدتها حاضر به قبول طرح اعطای تابعیت به فرزندان زنان ایرانی که همسر غیر ایرانی دارند نبود. «طیبه سیاووشی» نماینده تهران در مجلس دهم در این خصوص گفته بود: «مشکل پرداخت یارانه مانع از اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی شده است.» به گفته این نماینده مجلس دولت اعطای تابعیت را دارای بار مالی زیاد می‌داند. طرحی که در نهایت در مجلس دهم تصویب و به قانون تبدیل شد.

اتباع خارجی ساکن ایران اعم از قانونی و غیرقانونی از برخی یارانه‌های پنهان همچون اتباع برخوردارند؛ برای مثال یارانه پرداختی روی نان شامل هرکسی می‌شود که در نانوانی نانی خریداری می‌کند و راهی برای تمایز میان شهروندان و اتباع خارجی وجود ندارد.

جمع‌بندی

احمد وحیدی وزیر کشور مدعی است: «ایران دومین کشور مهاجرپذیر دنیاست» و می گوید: «در حال حاضر سه و نیم میلیون مهاجر افغانستانی در داخل کشور ما هستند و یارانه‌هایی که مردم ایران از آن‌ها استفاده می‌کنند در اختیار این مهاجران نیز قرار دارد.»

بررسی‌های «ایران‌وایر» نشان می‌دهد که ایران نه تنها دومین کشور مهاجرپذیر دنیا نیست؛ بلکه اساسا به دلیل قوانین و مقررات ضد مهاجرتی و نگاه نه چندان مثبت شهروندان ایرانی به مهاجران، کشور مهاجرپذیر شناخته نمی‌شود. 

عنوان «مهاجرپذیر» به کشورهایی تعلق می‌گیرد که از ورود مهاجران استقبال، شرایط اقامت دائم مناسب را برای آن‌ها مهیا و شهروندانشان نسبت به مهاجران نگاه مثبت دارند. موسسه گالوپ به عنوان موسسه‌ای که سالانه میزان مهاجرپذیری کشورهای جهان را بررسی می‌کند؛ نه تنها در میان ده کشور اول مهاجرپذیر دنیا، نامی از ایران نبرده بلکه با اعطای امتیاز ۳.۶ از ۱۰ به ایران، این کشور را در رتبه‌هایی پایین جدول قرار داده است.

اگر تنها به عدد و ارقام نیز نگاه کنیم و بعد معنوی مهاجرپذیری را نیز لحاظ نکنیم، ایران در مجموع با ۳.۵ میلیون مهاجر (قانونی و غیرقانونی)  حدود ۴ درصد جمعیت آن را مهاجران تشکیل می‌دهند؛ حال آنکه این رقم در مقایسه با ارقام کشورهای مهاجرپذیر دنیا بسیار ناچیز است. آمریکا با ۴۸.۲ میلیون مهاجر بیشترین جمعیت مهاجر را دارد و ۸۳ درصد جمعیت کشور امارات متحده عربی را مهاجران تشکیل داده‌اند تا از این حیث نیز نمره اول در اختیار این کشور باشد.

از هر زاویه‌ای به مساله مهاجرت نگاه کنیم، ایران نه تنها دومین کشور مهاجرپذیر دنیا نیست بلکه در ۱۰-۲۰ کشور اول نیز نمی‌گنجد.

گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد از وضعیت مهاجران در ایران حاکی است که عمده مهاجران مقیم ایران، افغانستانی و اکثریت آن‌ها فاقد مدارک اقامتی هستند؛ لذا از کمترین حقوق برخوردار نیستند. اتباع خارجی نه تنها یارانه دریافت نمی‌کنند بلکه از بسیاری از حقوق اولیه از جمله دریافت بیمه درمانی، حمایت‌های روانشناسی، حساب بانکی و کارت اعتباری و حق کار برخوردار نیستند.

دولت ایران نه تنها به مهاجران یارانه نقدی پرداخت نمی‌کند؛ بلکه برای فرار از پرداخت یارانه به فرزندان زنان ایرانی که همسر غیرایرانی دارند نیز حاضر به قبول طرح نمایندگان مجلس دهم برای اعطای تابعیت به آن‌ها مخالفت می‌کرد؛ هرچند این طرح در نهایت تصویب شد.

از این رو، «ایران‌وایر» به ادعای احمد وحیدی وزیر کشور مبنی بر اینکه «ایران دومین کشور مهاجرپذیر دنیاست و یارانه‌هایی که مردم ایران از آنها استفاده می‌کنند در اختیار این مهاجران نیز قرار دارد» نشان «دروغ پینوکیو» می دهد؛ چرا که بسیار با واقعیت فاصله دارد و برخورد ناشایست با مهاجران افغانستانی در ایران چیزی نیست که از دید وزیر کشور پنهان مانده باشد.

• دروغ پینوکیو: اظهاراتی که عدم صحت آن‌ها قبلا ثابت شده یا بر اساس تحقیقات و مدارک موجود کذب از کار درآمده‌اند یا به عبارتی یک دروغ عیان است.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره روش‌شناسی راستی‌آزمایی در «ایران‌وایر»، این‌جا کلیک کنید.