استانبول/ خلیل سلحشور/ گزارش تحلیلی/ خبرگزاری آناتولی

بررسی‌های خبرگزاری آناتولی نشان می‌دهد که اکثر نیروهای اروپایی ناتو که برای حمایت از حمله آمریکا به افغانستان در سال 2001 صف‌آرایی کرده بودند طی هفته‌های اخیر بدون سروصدا از این کشور خارج شده‌اند.

حدود 2300 تا 3500 نظامی باقی‌مانده آمریكایی و تقریبا 7000 نیروی متحد ناتو تا قبل از یازدهم سپتامبر افغانستان را ترک کردند تا به دو دهه درگیری مسلحانه خود در این کشور پایان دهند. هرچند این نگرانی وجود دارد که دولت و نیروهای نظامی و امنیتی افغانستان خود را برای دوره «پساناتو» آماده نکرده باشند و این کشور دچار هرج‌ومرج شود.

یکی از این نگرانی‌ها، تاثیر خروج ناتو از افغانستان بر وضعیت مرزهای هوایی مهم این کشور از جمله فرودگاه بین‌المللی کابل است که برای برقراری ارتباط با جهان خارج و تسريع امور حياتی و مهمی مانند حمل و نقل کالا و مسافر نقش حساسی برعهده دارند. از این رو بررسی نقش فرودگاه‌های افغانستان فوق‌العاده حائز اهمیت است.

افغانستان دارای 64 فرودگاه بزرگ و کوچک است که تنها در چهار مورد آنها پروازهای بین‌المللی انجام می‌شود. توسعه و تجهیز چهار فرودگاه بین‌المللی کابل، هرات، مزارشریف و قندهار در اولویت قرار دارد و حدود 12 فرودگاه نیز منطقه‌ای و محلی محسوب می‌شود و برخی نیز تنها برای خطوط نشست و برخاست هواپیما‌هاست.

-فرودگاه بین‌المللی «حامد کرزی» کابل

این فرودگاه یکی از مهمترین پل‌های ارتباطی افغانستان با پایگاه‌های مهم در دیگر کشورهاست. بدون تردید می‌توان فرودگاه کابل را شاهرگ حیاتی تداوم زندگی مردم افغانستان دانست که در قدرت ملی و سیاست داخلی و خارجی دولت تاثیرگذار بوده و از جایگاهی بسیار مهم در این کشور بر خوردار است.

فرودگاه بین‌المللی «حامد کرزی» کابل که در سال 2001 با حمایت آمریکا و ژاپن بازسازی شد، با تأمین یک خط نجات اقتصادی، برای آینده افغانستان بسیار مهم تلقی می‌شود. طالبان نیز در اوایل ماه گذشته میلادی تاکید کردند که «وجب به وجب خاک افغانستان» از جمله فرودگاه‌ها را باید افغان‌ها کنترل کنند.

این فرودگاه در دوره «پساناتو» نیز از اولویت زیادی برخوردار خواهد بود. مسئولین برخی کشورها سفرشان به افغانستان را منوط به امنیت فرودگاه‌ها و حمل و نقل هوایی این کشور دانستند. علاوه بر این، بدون حضور هواپیماهای خارجی در این فرودگاه، فعالیت‌های نهاد‌های امدادی و ارسال کمک‌های غذایی، پزشکی و دارویی توسط سازمان‌های خیریه بین‌المللی نیز به افغانستان دشوار خواهد شد.

به دلیل اوضاع آشفته افغانستان و کابل، امنیت فرودگاه توسط نیرو‌ی هوایی این کشور و به‌طور دوره‌ای توسط نهاد‌های نظامی خارجی تأمین می‌شود. سازمان هواپیمایی کشوری افغانستان در ماه آوریل خواهان تحویل کنترل ترافیک هوایی این فرودگاه به ناتو شد، اما واشنگتن تأكید كرده که امنیت این مکان، شرط حضور و فعالیت دیپلمات‌های خارجی در این کشور است. تعطیلی سفارت استرالیا در ماه مه نیز دقیقا به همین دلیل بود.

از آنجایی که این «میدان هوایی» (به گفته افغان‌ها) تنها فرودگاه اصلی افغانستان است که از آن به عنوان پایگاه نظامی نیز استفاده می‌شود، نقشی بسیار حیاتی در یک کشور کوهستانی محصور در خشکی با جاده‌ای صعب‌العبور، دارد. در واقع این فرودگاه، دروازه افغانستان به روی جهان است. بدون شک، قدرت روزافزون طالبان و عقب‌نشینی برنامه‌ریزی‌شده نظامیان به رهبری آمریکا پس از دو دهه جنگ نافرجام، سرنوشت جدیدی برای فرودگاه کابل رقم خواهد زد.

-پایگاه هوایی نظامی بگرام

بزرگترین پایگاه هوایی و نظامی افغانستان در 11 کیلومتری جنوب شرق شهر چاریکار، مرکز ولایت پروان و 47 کیلومتری شمال کابل واقع شده است. این پایگاه هوایی زمانی‌که ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی مشغول رقابت برای گسترش نفوذ خود در افغانستان بودند، تاسیس شد.

این پایگاه عظیم هوایی دارای دو باند پرواز است که با دیوارهای ضد انفجار محافظت می‌شوند. همچنین زندانی توسط نظامیان آمریکایی در بخشی از این پایگاه ساخته شده است که افغان‌ها آن را «زندان سیاه» نام نهاده‌اند.

در آن زمان آمریکایی‌ها بر افغانستان متمرکز و شوروی‌ها مشغول جزیره کوبا و فیدل کاسترو بودند. در سال 1959 و یک سال پس از سفر داود خان، نخست‌وزیر افغانستان به واشنگتن، دوایت آیزنهاور، رئیس‌جمهور وقت آمریکا در فرودگاه بگرام مورد استقبال ظاهر شاه و دیگر مقامات افغان قرار گرفت.

پس از حمله آمریکا به افغانستان در اوایل دسامبر سال 2001 نیروهای لشکر 10 کوهستانی ایالات متحده و شماری از تکاوران و تفنگداران دریایی انگلستان در این پایگاه مستقر شدند. جورج دبلیو بوش، چهل و سومین رئیس‌جمهور آمریکا و همسرش لورا در اول مارس 2006 از نیروهای مستقر در پایگاه بگرام بازدید کردند.

این دومین بار است که یک نیروی مهاجم خارجی از طریق پایگاه هوایی بگرام وارد افغانستان و سپس از این کشور خارج می‌شود. نیروی هوایی ارتش سرخ اتحاد جماهیر شوروی هنگامی که در سال 1979 برای حمایت از یک دولت کمونیستی به افغانستان حمله کرد، بگرام را پایگاه اصلی خود قرار داد و از آنجا عملیات علیه مجاهدین را ترتیب می‌داد.

با این حال ارتش ایالات متحده پایگاه نظامی و هوایی بگرام که نزدیک به دو دهه، مرکزی برای فرماندهی جنگ علیه طالبان و ردیابی عاملان حمله تروریستی القاعده در 11 سپتامبر به شمار می‌رفت را ترک کرد. دو مقام آمریکایی روز جمعه 2 ژوئیه گفتند این پایگاه کاملا به نیروهای امنیت ملی و دفاعی افغانستان واگذار شده است.

-پایگاه هوایی نظامی شیندند در هرات

این پایگاه پس از بگرام دومین مرکز بزرگ نظامی افغانستان است که در سال 1961 توسط شوروی احداث شد و در طول جنگ 1980 از آن استفاده ‌می‌کرد. پایگاه هوایی نظامی شیندند با توجه به فاصله 75 مایلی آن با مرز ایران دارای اهمیت استراتژیک است. کنترل این پایگاه پس از دوره ریاست‌جمهوری محمد نجیب‌الله به دست نیروهای مجاهدین افتاد.

آن‌ها پس از تصرف افغانستان توسط طالبان در سال 1997 مجبور به ترک این پایگاه شدند، اما نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا در سال 2002 کنترل آن را به دست گرفتند. پایگاه هوایی شیندند از سال‌ 2012 تا 2014 برای آموزش خلبانان نیروی هوایی افغانستان توسط ایالات متحده مورد استفاده قرار گرفت و در نوامبر همان سال بسته شد. این پایگاه اکنون محل استقرار نیروی هوایی افغانستان برای انجام پروازهای آموزشی است.

-فرودگاه‌های قندهار، مزارشریف و هرات

فرودگاه بین‌المللی قندهار یا «احمدشاه بابا» (نام جدید) واقع در 16 کیلومتری این شهر در سال 1962 به بهره‌برداری رسید. این فرودگاه در سال‌های اخیر بازسازی شده و توسعه یافته است و در حال حاضر پروازهای نظامی و غیرنظامی مناطق جنوبی افغانستان را به مرکز این کشور وصل می‌کند.

فرودگاه قندهار یکی از اولین پایگاه‌هایی بود که نیروهای ارتش آمریکا در دسامبر سال 2001 در آن مستقر شدند. به دنبال آنها نیروهای ویژه استرالیا و کانادا از اولین نیروهای ائتلاف بودند که به فرودگاه قندهار آمدند. اداره مستقل هوانوردی کشوری افغانستان مسئولیت بخش مسافربری را برعهده دارد و بخش نظامی آن نیز تحت کنترل نیروهای ناتو است.

فرودگاه بین‌المللی مولانا جلاالدین محمد بلخی در 9 کیلومتری شرق شهر مزارشریف مرکز ولایت بلخ در شمال افغانستان واقع شده و با دو باند پرواز یکی از بزرگترین فرودگاه‌های این کشور است. پروژه احداث این فرودگاه در سال 1950 توسط شوروی آغاز شد ‍‌و از لحاظ رفاهی و ترابری زیرساخت بسیار مناسبی برای مردم شمال افغانستان به شمار می‌رود.

همچنین فرودگاه بین‌المللی هرات در فاصله 13 کیلومتری جنوب مرکز شهر هرات در شهرستان گذره نیز یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین فرودگاه‌‌ها در غرب افغانستان است که در سال‌های اخیر با ایجاد ترمینال جدید و مدرن و مجهز به سیستم‌های امنیتی تبدیل به شلوغ‌ترین فرودگاه‌های این کشور شده است. روزانه چندین پرواز داخلی از هرات به کابل، قندهار، مزار و نیمروز و در هر هفته یک پرواز خارجی از هرات به شهر مشهد ایران از همین میدان هوایی صورت می‌گیرد. همچنین با پروازهای متعلق به موسسات کمک رسانی و نظامیان خارجی روزانه به بیش از سی پرواز می‌رسد.

محصور بودن افغانستان در خشکی، ادامه درگیری‌های مسلحانه، افزایش روزافزون ناامنی‌ در بزرگراه‌ها و تهدید عبور و مرور میان‌شهری، عدم وجود راه‌های استاندارد و نامساعد بودن وضعیت جاده‌ها، نقش و اهمیت فرودگاه‌ها در این کشور را دوچندان می‌کند. فرودگاه‌های بزرگ و بین‌المللی افغانستان چندین دهه میدان رقابت‌ قدرت‌های نظامی بین‌المللی و منطقه‌ای بازی کشور‌های منطقه و تنش‌های داخلی و قومی نیز بوده‌اند. این امر باعث شده است تا نقش این فرودگاه در رونق گردشگری، حمل و نقل و مسافران هوایی پررنگ شود.