چرا اختلاف آژانس انرژی اتمی با ایران بالا گرفته است؟

«رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس انرژی اتمی به اعضای شورای حکام که تصمیم‌گیرندگان این نهاد درباره گزارش‌های مدیرکل هستند، گفته است که جمهوری اسلامی پاسخ سوالات آژانس درباره فعالیت‌های بحث‌برانگیز اتمی خود را نمی‌دهد و با این وضعیت مدیرکل قادر نیست تایید کند که فعالیت‌های اتمی ایران کاملا صلح‌آمیز است.

چرا در زمان مذاکرات غیرمستقیم جمهوری اسلامی و ایالات متحده، مدیرکل آژانس لحنی کم‌سابقه علیه ایران پیدا کرده است؟

***

«رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به میزان انتقادات خود از جمهوری اسلامی افزوده و به شورای حکام آژانس که ۳۵ دولت عضو هیات‌مدیره این نهاد است، گفته ایران همچنان به سوالات آژانس درباره اقدامات مورد شک بازرسان جواب نمی‌دهد و مقررات پادمان‌های جامع آژانس را رعایت نمی‌کند.

این سوالات درباره سه مرکزی است که بازرسان آژانس با نمونه‌برداری محیطی آثاری از ذرات اورانیوم در آن یافته‌اند. مکان چهارمی نیز وجود دارد که بازرسان می‌گویند در آن ذرات ایزوتوپی پیدا کردند. بر اساس گزارش مدیرکل، یک دیسک فلزی از اورانیوم نیز مفقود شده و ایران مکان نگهداری آن را مشخص نمی‌کند. آقای گروسی گفته است ایران چاره‌ای جز دادن پاسخ قانع‌کننده درباره این موارد ندارد و تا وقتی چنین جوابی نداده باشد، اعتماد لازم بین دو طرف شکل نمی‌گیرد که منظور از آن تاثیر منفی این وضعیت بر احیای احتمالی توافق برجام است.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یکی از طرف‌های توافق برجام نیست؛ بلکه نهاد ناظر بر اجرای تعهدات ایران است. برای همین آژانس به طور مرتب تحت مشورت طرف‌های برجام و ایالات متحده قرار دارد و ارزیابی آن در احتمال بازگشت آمریکا به برجام اهمیت حیاتی دارد.

همزمان با انتقادات مدیرکل آژانس، «آنتونی بلینکن»، وزیر خارجه آمریکا گفته است که زمان گریز هسته‌ای ایران یعنی مدت زمان لازم برای رسیدن به سلاح اتمی از بیشتر از یک سال به چند ماه کاهش پیدا کرده و با ادامه وضع موجود به چند هفته می‌رسد.

آمریکا برای اولین‌بار درباره احتمال تمدید تاریخ برخی از محدودیت‌های درج شده در توافق برجام یا احتمال اضافه شدن برخی از بندهای تازه به آن گفته است. یک هفته پیش از اظهارات بلینکن، مدیرکل آژانس هم گفته بود که مفاد برجام مربوط به وضعیت اتمی پنج سال پیش ایران بود؛ اما اکنون به توافق تازه یا اضافه شدن مفاد جدید به توافق قدیمی نیاز است.

مسائلی که رافائل گروسی در ارتباط با پرونده اتمی جمهوری اسلامی مطرح کرده ارتباطی با برجام ندارد؛ بلکه مربوط به تعهداتی است که ایران به طور دوجانبه با آژانس دارد و مطابق توافق‌های امضا شده، ملزم به رعایت آن است. طبق این توافق یعنی ایران نباید هیچ مرکز اتمی مخفی داشته باشد، هر نوع کار با مواد شکافت‌پذیر اتمی را به آژانس اعلام کند و اگر برای بازرسان سوالاتی درباره ماهیت برنامه اتمی و نحوه فعالیت‌های روزمره به وجود آمد، در اسرع وقت به آن پاسخ دهد.

با وجود این تعهدات، اما ایران بیشتر از یک سال است درخواست‌های آژانس را رد و به محض انتقاد این نهاد از جمهوری اسلامی، آن را به «سیاسی‌کاری» متهم می‌کند و فورا موضوع اسراییل را مطرح می کند که تحت نظارت‌های آژانس قرار ندارد.

در واکنش به تازه‌ترین انتقادهای رافائل گروسی هم «کاظم غریب‌آبادی» سفیر جمهوری اسلامی روش مشابهی پیش گرفته و مدیرکل را به «ابراز نگرانی مصنوعی» و «بزرگنمایی چند موضوع پیش پا افتاده» متهم کرده است. به بیان دیگر جمهوری اسلامی این موضوع را که گروسی قادر به تایید صلح‌آمیز بودن برنامه اتمی ایران نیست، «نگرانی مصنوعی» و گم شدن اورانیوم طبیعی و یافت شدن ذرات اورانیوم در مکان‌های اعلام نشده را «موضوع پیش پا افتاده» خوانده است.

هدف جمهوری اسلامی از برقرار کردن این وضعیت احتمالا وارد کردن فشار بر شرکای خود برای رفع هرچه سریعتر تحریم‌های دوره ترامپ است؛ اما این وضعیت اعتبار یک دولت عضو را نزد آژانس و دیگر اعضای آن مخدوش می‌کند و می‌تواند تاثیر منفی فوری بر روند مذاکرات احیای برجام بگذارد.

ابراز نگرانی پی در پی مدیرکل آژانس از خودداری جمهوری اسلامی در عمل به تعهداتش ایالات متحده را در موضعی قرار داده که تضمین‌های عینی بیشتری برای صلح‌آمیز ماندن برنامه اتمی جمهوری اسلامی مطالبه کند.

ممکن است مقام‌های ایرانی به اتکای حمایت چین و روسیه چنین رفتاری را در پیش گرفته باشند؛ به ویژه اینکه گزارش‌هایی وجود دارد که  کشورهای غربی عضو شورای حکام هم تصمیم دارند برای حمایت از مذاکرات احیای برجام قطعنامه‌ای در حمایت از اظهارات مدیرکل آژانس صادر نکنند؛ اما در نهایت رافائل گروسی وظیفه دارد که برای جلوگیری از اشاعه اتمی در جهان، وضعیت اورانیوم طبیعی گم شده و منشا ذرات اورانیوم در مکان‌های اعلام نشده ایران را روشن کند.

 در صورتی که مدیرکل در ارتباط با مسائل ایران اعلام ناتوانی کند و نتواند وظایف مدیریتی خود را انجام دهد، سرانجام داوری آن به عنوان نهاد تخصصی نظارت بر عملکرد اتمی جمهوری اسلامی، تعیین‌کننده است و دیر یا زود اثر منفی خود را نشان خواهد داد. چنانکه تا همین‌جا آمریکا را متقاعد کرده که بخش‌هایی از برجام باید تمدید یا به محدودیت آن اضافه شود.