در پی شش ماه اخلال در عملکرد جویشگر بومی «یوز»، از چند روز پیش به این سو، مراجعان با خطای (502 Bad Gateway) در صفحه اول این وب‌سایت مواجه شده و رسما سرویس‌دهی این پروژه هفت‌میلیارد تومانی متعلق به سپاه متوقف شد.
موتور جستجوگر یوز یکی از پُر سروصداترین پروژه جویشگر بومی بود که در قالب طرح «جستجوگر ملی» در اسفندماه ۱۳۹۳ از آن رونمایی شد. «برات قنبری»، معاون وقت برنامه‌ریزی وزارت ارتباطات ایران، در مراسم افتتاح این پروژه هفت میلیارد تومانی، گفته بود که هدف از راه‌اندازی این جویشگر بومی «جلوگیری از هدر رفت سرمایه‌های ملی» است. رونمایی از پروژه یوز، همزمان بود با راه‌اندازی دو پروژه موازی حاشیه‌دار، به نام‌های جستجوگر «پارسی‌جو» و جستجوگر «گرگر» که هر دو شانس خود را برای جلب مخاطبان فارسی‌زبان امتحان کرده و با شکست روبه‌رو شدند. بعدها نیز گفته شد، پروژه یوز همان پروژه گرگر است که با تغییراتی مجددا به کار گرفته شده است. کارشناسان در آن زمان از شباهت‌های گرگر و یوز سخن گفته و گفته بودند که این دو پروژه جستجوگر از رنج آی‌پی‌های مشترک بهره می‌برند.
دولت وقت با این منطق که هزینه ساخت یک موتور جستجوی ملی، بسیار کمتر از هزینه خرید پهنای باند از خارج از کشور است؛ به حمایت از پروژه جویشگر ملی ادامه می‌داد. دولت معتقد بود که «بدون وجود موتورهای ایرانی، نهضت تولید محتوا و نرم‌افزار به شکل درستی پیش نخواهد رفت.» دولت در پاسخ به انتقادها، در خصوص عدم توانایی رقابت جویشگرهای بومی با گوگل گفته بودند که هدف از راه‌اندازی جستجوگر ملی اساسا رقابت با جستجوگرهای جهانی نیست، موتورهای بومی تنها قرار است برخی مزیت‌های خاص را به مخاطبان ارائه کند.
دولت بدون توجه به جمعیت چینی و روسی‌زبان و نقش و نفوذ چین و روسیه در جامعه جهانی، موتورهای جستجوگر «بایدو» و «یاندکس» الگوی کار خود قرار داده و به پشتیبانی و راه‌اندازی پروژه‌های متعدد موازی، مانند قرآن‌جوی ترکمان، پارسیک، ریسمون، جس‌جو، قطره و امروز و غیره پرداخت. در این میان، بخش خصوصی نیز پا به عرصه نهاده و محصولاتی را به عموم عرضه کرد که جستجوگر سلام از آن جمله است.
در آن زمان، کارشناسان و برنامه‌نویسان هشدار داده بودند که راه‌اندازی موتور جستجوگری که قادر باشد، در رقابت با غول‌های جستجو مانند گوگل و بینگ قد برافراشته وعملا قادر به تامین نیاز مخاطبان باشند، یکی از پرهزینه‌ترین پروژه‌های جهان محسوب شده و برای رسیدن به نتیجه اولیه باید دست‌کم ۱۷۰ میلیارد تومان هزینه به آن اختصاص داد. وزارت ارتباطات هزینه اختصاص یافته به جستجوگر ملی در سال ۱۳۹۳ را ۹۰ میلیارد تومان و هزینه سال ۱۳۹۴ را ۱۲۰ میلیارد تومان اعلام کرده بود. درحالی که به گفته «خسرو سلجوقی»، رییس وقت شورای راهبری جویشگر بومی تا آن زمان هنوز یک مدل اقتصادی مناسب برای جویشگر بومی نهایی نشده بود.
تعداد این پروژه‌های موازی در طرح جویشگرملی تا بهمن‌ماه ۱۳۹۴ به ۱۵ موتور جستجوگر بومی رسید که به گفته دبیر شورای راهبردی جویشگر بومی وزارت ارتباطات، از بین ۱۱۰ طرح پیشنهادی انتخاب شده بود. این حمایت‌ها درحالی بود که منتقدان با اشاره به دورخیز کردن ۳۰۰ شرکت خصوصی برای بهره‌مندی از مزایای این پروژه‌ها، نسبت به « نتیجه معکوس حمایت افراطی از داخلی‌ها» هشدار می‌دادند.
اندکی بعد در تیرماه ۱۳۹۵، «علیرضا یاری»، دبیر طرح جویشگر بومی از انعقاد قرارداد با ۲۲ شرکت برای ۱۵ پروژه در راستای ارائه خدمات بومی طرح «جویشگر بومی» خبر داد و گفت که علاوه بر جستجوگر پارسی‌جو و یوز، تا ۶ ماه آینده سومین موتور جستجوی متنی تحت وب، به نام «زال» وارد بازار می‌شود. یک ماه هم بعد خسرو سلجوقی درباره اجرای زیرساختهای پروژه خدمات مکان‌محور (گوگل مپ بومی) به عنوان زیرپروژه جویشگر بومی اطلاع رسانی کرد.
اما شهریور ۱۳۹۵علیرضا یاری دبیر کمیته راهبری موتور جستجوهای بومی از لزوم ادغام جویشگرهای بومی سخن گفت و اندکی بعد در دی‌ماه، «امیرعلی خیراندیش»، مدیر اجرایی موتور جستجوگر بومی اظهار داشت که ۷۵ درصد صفحات وب فارسی بی‌ارزش بوده و در میان ۴ میلیارد صفحه فارسی شناسایی شده توسط جستجوگر پارسی‌جو، نزدیک به یک میلیارد آن، یعنی چیزی در حدود ۲۵ درصد، قابل استفاده و باقی صفحات تکراری یا اسپم هستند. منتقدان طرح جویشگر ملی در آن زمان همچنان نسبت به بی‌سرانجام بودن این طرح هشدار داده و به مسئولان تاکید داشتند که این بی‌سرانجامی را به گردن مردم نیندازند.
یک سال بعد در مردادماه ۱۳۹۶، دولت یازدهم گزارشی از پیشرفت پروژه جویشگر بومی منتشر کرده و گفت که در پروژه ملی جویشگر، خدماتی چون گراف دانش زبان فارسی (۷۵.۳ درصد پیشرفت)، بانک درختی (۷۵ درصد پیشرفت)، دانشنامه آزاد (۷۰ درصد پیشرفت)، توسعه وردنت زبان فارسی (۶۷ درصد پیشرفت) و جویشگر تصویری مبتنی بر برچسب (۵۵ درصد پیشرفت) دیده می‌شوند. از سوی دیگر، پروژه‌هایی مانند سامانه ترجمه ماشینی دوسویه (انگلیسی – فارسی) نیز حدود ۳۳ درصد پیشرفت داشته و توسعه آزمایشگاه ارزیابی خدمات وب نیز پیشرفت ۳۰ درصدی را نشان می‌دهد.
این گزارش پیشرفت درحالی بود که کماکان بحث فاصله زیاد جویشگرهای بومی با تجاری‌سازی و حتی باج‌افزارهای فارسی موفق‌تر از جویشگرهای بومی! مطرح بود. بهمن ۱۳۹۶ دولت از حمایت ۳ میلیارد تومانی دولت از ۲ موتور جستجوی بومی «یوز» و «پارسی‌جو» و نیز هزینه ۵۲ میلیاردی برای کل این پروژه ملی خبر داد و یک سال بعد در اردیبهشت ۱۳۹۷ خبر پایان فاز اول موتور جستجوی بومی اعلام شد. علیرضا یاری دبیر شورای راهبری طرح جویشگر بومی گفته بود که دستاوردهای طرح جویشگر بومی در فاز اول حدود ۲۰ محصول بوده و در این مرحله جستجوی بومی نیازمند جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و تجاری‌سازی توسط شرکتهای بزرگ فناوری اطلاعات هستند.
اما ظاهرا یک جای این پیشرفت ۵۵ درصدی و تولید ۲۰ محصول موتور جستجوی بومی کماکان ایراد داشت؛ چرا که تنها یک هفته بعد، «رسول سراییان» معاون وزیر ارتباطات تهیه دستورالعملی خبرداد که استفاده از موتور جستجوی بومی برای دستگاه‌های دولتی الزامی کرد.
آذرماه ۱۳۹۷ عدم شکایت از عدم حمایت سازمان‌ها و در دی ماه گله ازعدم حمایت سازمان IT از جویشگرهای بومی به میان آمد. در بهمن‌ماه آن سال نیز آهسته آهسته بحث شکست جویشگرهای بومی در رسانه‌ها مطرح شد.
سرکوب خونین اعتراضات مردم به گرانی بنزین، در آبان‌ماه ۱۳۹۸ برای پروژه رو به مرگ جویشگر ملی یک نفس مصنوعی بود. چرا که با انسداد سراسری اینترنت توسط دولت، رجوع مخاطبان به این موتورهای جستجوگر را تا ۲۰۰ برابر برد که اما این حباب مخاطب نیز کارساز نبوده و درنهایت دی‌ماه ۱۳۹۸ به شکست مفتضحانه ۲ پروژه پیام‌رسان و موتور جستجو اذعان شد. «امیر ناظمی»، رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران در جریان سومین کنفرانس حکمرانی و سیاست‌گذاری عمومی ایران گفت که پیام‌رسان‌ها و موتورهای جستجوگر بومی به نهادهای خصوصی واگذار شدند و حاکمیت با فیلتر سرویس‌های مشابه خارجی و سوبسید دادن (پهنای باند رایگان و وام) در صدد حمایت از آن‌ها برآمد. نتیجه این رویکرد نیز شکست مفتضحانه در این دو سرویس بود. اما متولیان این دو سرویس همواره ما را متهم به غربگرایی می‌کنند و مدعی هستند که مفهوم استقلال را نمی‌فهمیم و نمی‌خواهیم شبکه ملی اطلاعات داشته باشیم.
اما این را که «متولیان این دو سرویس» چه کسانی هستند، می‌توان با رهگیری رد پای به‌جا مانده از موتور جستجوگر یوز پیدا کرد. پیش‌تر گفته شده بود که نسخه آزمایشگاهی یوز، متعلق به شرکت خصوصی داده‌پردازان شیداندیش، به عنوان اولین موتور جستجوی ایرانی، از سال ۱۳۸۸ با پوشش ۲۰ میلیون صفحه منحصر به فرد کار خود را آغاز کرده و در بهمن ۹۳ با پوشش یک میلیارد صفحه، به طور رسمی آغاز به کار کرده است. اما چهار سال بعد در بیست و پنجم آذرماه ۱۳۹۸، «امیر ناظمی» معاون وقت وزیر ارتباطات و رییس سازمان فناوری اطلاعات، نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به میان آورده و در نشست خبری رتبه‌بندی مراکز داده در کشور شفاف گفت که «یوز متعلق به گروهی است که در دانشگاه امام حسین فعال هستند. مجموعه سپاه باید درباره ادامه فعالیت موتور جستجوگر یوز تصمیم‌گیری کند. تصور من این است که اگر این موضوع به بخش خصوصی واگذار می‌شد و به جای کمک‌های مستمر مالی، رقابت در این زمینه شکل می‌گرفت، احتمالا با نتیجه بهتری روبه‌رو می‌شدیم.» ناظمی در آبان‌ماه همان سال نیز از طرح برنامه جامع برای پیشبرد پروژه موتور جستجوی بومی در سازمان فناوری اطلاعات سخن گفته و تاکید کرد، اجرای این طرح مشروط به آن است که «راهبری صفر تا صد موتور جستجوی بومی به سازمان فناوری اطلاعات واگذار شود.»
بهمن ماه سال ۱۳۹۴ نیز «ابوالحسن فیروزآبادی»، رییس مرکز ملی فضای مجازی و دبیر شورای عالی فضای مجازی در افتتاحیه اولین همایش ملی جویشگر بومی از نقش دانشگاه امام صادق در پروژه‌های جستجوگر بومی پرده برداشته و گفته بود که در دنیا از ۱۷۰ کشور ۵ یا ۶ کشور جویشگر بومی دارند. اگر می‌خواهیم تحقیقات در مرکز تحقیقات مخابرات ایران به نتیجه برسد، باید پژوهش‌های بنیادی انجام گیرد. البته گروه‌های کوچک ۱۰ الی ۲۰ نفره در دانشگاه شریف، دانشگاه یزد، امام حسین(ع) و ... در این زمینه فعالیت می‌کنند.
مرکز ملی فضای مجازی سه سال پس از افتتاح یوز گفته بود که موتور جستجوگر یوز روزانه ۳ میلیون پرسش داشته و بعد از گوگل، پارسی‌جو و بینگ، رتبه چهارم محبوبیت را در بین کاربران داخل کشور دارد.
این مرکز البته سه سال بعد، یعنی در اردیبهشت ۱۴۰۰، شکست پروژه موتورهای جستجوگر ملی را با انتشار مقاله‌ای از خبرگزاری مهر مورد تایید قرارداد. مقاله‌ای که در آن بدون سخن گفتن از مباحث فنی و نقش «متولیان» این پروژه‌ها همچون سپاه، دولت را مسئول این شکست معرفی کرده است. در این مقاله گفته شد که هفت سال پیش، طرح حمایت دولت از طرح موتورهای جستجوگر بومی با اختصاص مبلغ اولیه ۱۷۰ میلیارد تومان کلید خورد. در سال ۱۳۹۵ «سند نقشه راه توسعه جویشگر بومی» و «سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» تدوین، تصویب و «شورای راهبری جویشگر بومی» در وزارت ارتباطات راه‌اندازی شد. اما در سال ۱۳۹۶ و در پی تغییر تیم مدیریتی وزارت ارتباطات در دولت روحانی، و استدلال‌هایی همچون کم بودن جمعیت فارسی‌زبانان جهان و عدم دسترسی کاربران خارجی به محتوای فارسی، اجرای «نقشه راه جویشگر بومی» به طور کامل متوقف و درنهایت طرح موتورهای جستجوگر داخلی شکست خورد.
اما نکته‌ای که در این مقاله از قلم افتاده، ابتدا فلسفه امنیتی، یعنی داشتن موتورجستجوگر بومی، به منظور حفظ امنیت اطلاعات ایرانی‌ها و جلوگیری از جاسوسی و فروش اطلاعات ایرانیان بود که طبعا از سوی نهادهای امنیتی مانند سپاه پاسدارن طرح و پشتیبانی می‌شد و سپس عدم توجه و به‌کارگیری تجربه‌های مشابه مانند پروژه شکست خورده گوگل اروپایی (Quaero) که به وضوع چشم‌انداز آینده این قبیل طرح‌ها را آشکار می‌کرد.
گوگل اروپایی (Quaero) یک پروژه فرانسوی-آلمانی بود که از سوی (OSEO) پشتیبانی و با همکاری چند شریک آلمانی و کمک مالی کمیسیون اروپا در ۱۱ مارس ۲۰۰۸ آغاز به کار کرد. «ژاک شیراک»، رییس‌جمهوری وقت فرانسه هدف از اجرای این پروژه را چیزی شبیه آنچه که در خصوص پویشگرهای ایرانی اعلام شده، «مقابله با هژمونی آمریکایی گوگل» عنوان کرد. این درحالی بود که در همان زمان، همه از شکست شرکتهای بزرگی همچون مایکروسافت و یاهو در رقابت با گوگل آگاه بودند.
در آغاز یکی از غول‌های عرصه الکترونیک فرانسه، شرکت «تامسون» وب‌سایت اولیه (Quaero) را راه‌اندازی کرد، اما اندکی بعد آن را پایین کشید و از گفت‌وگو با رسانه‌ها در خصوص دلیل این کار پرهیز کرد. بودجه‌ای که برای پنج سال فعالیت این پروژه اختصاص داده شده بود، رقمی بین ۵۷۷ تا ۱.۳ میلیارد دلاربود. این بودجه عظیم اگر هم دقیق باشد، برابر بود با بودجه‌ای که گوگل تنها برای امور تحقیقاتی سال ۲۰۰۵ خود هزینه کرده بود.
تا به امروز مشخص نشده که برای پروژه‌های «پارسی‌جو»، «گرگر»، «یوز» و باقی جستجوگرهای بومی دقیقا میزان هزینه شده و این مبلغ به طور به چه کسانی واگذار شده است. اما «محمود واعظی» وزیر وقت ارتباطات هم در حاشیه رونمایی از یوز گفته بود: «حمایت‌های زیادی از شرکتهای ارائه‌کننده جستجوگرهای داخلی می‌شود. امسال ۹۰ میلیارد تومان هزینه کردیم و سال آینده نیز در این زمینه ۱۲۰ میلیارد تومان (حدود دو میلیون دلار با توجه به نرخ دلار در سال ۹۳) سرمایه‌گذاری خواهیم کرد.» دو میلیون دلار هزینه موتورهای جستجوگر ایرانی در مقایسه با رقمی بین ۵۷۷ تا ۱.۳ میلیارد دلار بودجه پروژه شکست خورده (Quaero) خود بیانگر تحلیل غلط دولت از راه‌اندازی پویشگرهای بومی است.
«نیک تردنیک» (NICK TREDENNICK) یکی از مهندسان دخیل در پروژه جستجوگر اروپایی به نشریه (IEEE Spectrum) گفته بود که زورآزمایی با گوگل یک حماقت است و این حماقت وقتی عمیق‌تر می‌شود که این زورآزمایی با حمایت دولتی همراه باشد.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
ثبت نظر