چرا ممکن است پوتین قصد حمله به اوکراین را نداشته باشد؟

پیشنهاد جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا برای ملاقات و مذاکره با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه به این معنی است که خطر افزایش تنش بین روسیه و اوکراین در حال کاهش است.

تحرکات نظامی را نمی توان نادیده گرفت: هزاران سرباز روسی در نزدیکی مرز اوکراین مستقر شده‌اند؛ طبق گزارش‌ها کشتی های جنگی آمریکا قرار بوده عازم دریای سیاه شوند و وزارت خارجه روسیه هشدار داده که این کشتی ها "به خاطر منافع خودشان" باید از منطقه دور بمانند.

در حالی که لفاظی ها و جابجایی نیروهای نظامی در اطراف اوکراین افزایش یافته، سیاستمداران غربی نگران اشغال آشکار اوکراین شده اند و ولادیمیر پوتین، رهبر روسیه را ترغیب کرده اند که از وخامت اوضاع بکاهد.

روسیه این درخواست را رد کرد و در هفته جاری وزارت دفاع این کشور بر این نکته پافشاری کرد که تحرکات نظامی روسیه در واکنش به مانورهای نظامی "تهدیدآمیز" پیمان ناتو در اروپا بوده است.

در این موقع بود که از کاخ سفید آمریکا به آقای پوتین تلفن شد.

پس از اولین تلفن جو بایدن، به کرملین و پیشنهاد ملاقات با آقای پوتین در "ماه های آینده" کنستانتین اگرت، روزنامه نگار گفت: "در قمار آقای پوتین برای اتخاذ یک سیاست پرمخاطره جهت از میدان خارج کردن حریف، این جو بایدن بود که عقب نشینی کرد."

این تلفن تنها چند هفته پس از آن بود که رئیس جمهور آمریکا نظر یک مصاحبه کننده را که رهبر روسیه را "یک قاتل" خوانده بود، تایید کرد.

اقدام اخیر آقای بایدن اکنون سوژه تازه ای برای بحث ها شده- جلوگیری از فاجعه یا اشتباه در دادن امتیاز- ولی با توجه به چشم انداز ملاقات دو طرف، به طور قطع خطر یک اقدام نظامی مهم روسیه، کاهش یافته است.

آقای اگرت، درباره احتمال حمله نظامی به بی‌بی‌سی گفت: "این کار حقیقتا از یک سیاستمدار بعید خواهد بود: یک سیلی به صورت بایدن است. ولی این واقعیت که پیشنهاد دیدار را بایدن داده، امتیازی برای آقای پوتین خواهد بود."

ارسال پیام - نه سرباز

تلویزیون دولتی روسیه به طور قطع همین طور فکر می کند.

در برنامه‌های سیاسی، هم میزبانان و هم میهمانان نمایش قدرت روسیه را تحسین و ادعا کرده اند که کشورشان در مقابل خصومت آمریکا و اعضای پیمان ناتو ایستادگی کرده است. نظر یک مفسّر این بود که رئیس‌جمهوری آمریکا "شجاعتش را از دست داده است".

از سناتور کنستانتین کوساچف، به کرّات نقل قول شده که آمریکا به این حقیقت پی برده بود که "برتری نظامی بر روسیه غیرممکن است" و لازم شده دو کشور گفتگوها را از سر بگیرند.

تحرکات نمایشی اخیر نیروهای روسیه، به معنی نوعی بزرگنمایی توسط کشوری بود که از تلاش برای این که مورد پسند قرار گیرد، دست کشیده و به دنبال ترساندن غرب است.

گسیل نیروها و سخت افزارهای روسیه به شرق اوکراین در هفت سال قبل، عملیاتی پنهانی بود که تا به امروز این کشور آن را انکار کرده است.

ولی به نظر می رسد این بار روسیه بیشتر قصد فرستادن پیام را دارد تا سرباز.

"بازی با کبریت"

آندره کورتانف، رئیس شورای امور بین المللی روسیه می گوید به نظر او اقدامات روسیه بیشتر جنبه بازدارندگی دارد. او به تقویت نیروهای نظامی اوکراین در شرق این کشور اشاره می کند و می گوید عملیات روسیه برای جلوگیری از هر گونه اقدام برای بازپس گرفتن مناطقی است که در کنترل شورشیان تحت حمایت روسیه است.

یک مقام ارشد کرملین هشدار داده که یک چنین اقدام نظامی به منزله "آغازِ پایانِ اوکراین" است که دولتش "بچه هایی هستند که با کبریت بازی می کنند".

این روزها، روسیه بهانه ای برای مداخله دارد: از زمان شروع درگیری ها در سال ۲۰۱۴، تا کنون حدود نیم میلیون نفر در شرق اوکراین در جمهوری های خودخوانده دونتسک و لوهانسک، با نام "جمهوری های خلق" گذرنامه روسی دریافت کرده اند.

به عقیده آقای کورتانف، اگر این "جمهوری ها" با خطر یک شکست بزرگ مواجه شوند، برای کرملین دشوار خواهد بود که جهت نجات آنها اقدامی به عمل نیاورد. او خاطرنشان می سازد که ارتش اوکراین به دلیل حمایت آمریکا و کشورهای اروپایی، اکنون به مراتب بیشتر از گذشته مجهز و آموزش دیده است.

ولی او هنوز تردید دارد که آقای پوتین در حال برنامه ریزی برای مداخله است:

"نمی توانم ببینم که کرملین از مداخله نظامی مستقیم در بحران اوکراین چه چیزی عایدش خواهد شد. به نظر من سیاست روسیه بیشتر متکی به حفظ وضع موجود و این تصور است که اوکراین به دلیل مشکلات فزاینده و خسته شدن غرب از مسئله اوکراین، از داخل متلاشی خواهد شد."

پیامی برای واشنگتن

روسیه از مانورهای نظامی خود علاوه بر ترساندن اوکراین، هدف دیگری نیز دارد. از نظر آمریکا این یک هشدار علنی است که روسیه هنوز به خود حق مداخله در امور اوکراین را می دهد و به خصوص همچنان مخالف هدف اوکراین برای پیوستن به پیمان ناتوست، موضوعی که این هفته تکرار شد.

ولی برخی معتقدند هدف دیگری نیز وجود دارد: انصراف از تحریم های شدیدتر و تازه‌ای که دولت بایدن تهدید کرده به تلافی مداخله روسیه در انتخابات، حملات سایبری با هک کردن و کارهای دیگر، اعمال خواهد کرد.

میخائیل ترویتسکی، تحلیلگر سیاست خارجی می گوید: "روسیه می خواهد اهمیت مسائل را بیشتر کند: نشان دهد که می تواند به کسانی که می خواهند به این کشور ضرر بزنند، آسیب برساند، ولو این که این عملیاتِ تلافی جویانه بدون دقت طراحی شده و احتمالا به تشدید تحریم ها منجر شود."

او اضافه می کند که دلیل تشدید تنش ها همین است ولی وضعیت خطرناکی است چون ممکن است زمانی از کنترل خارج شود.

با وجود ازسرگیری "فاشسیت" خواندن اوکراینی‌ها در تلویزیون دولتی روسیه، از آنجا که روس ها هم اکنون باید با ویروس کرونا، تحریم ها و تاثیر نفت ارزان قیمت مقابله کنند، منطقی نیست اگر فکر کنیم از یک جنگ تمام عیار استقبال می کنند.

آندره کورتانف، معتقد است با توجه به این که در مقایسه با سال ۲۰۱۴، در حال حاضر مردم روسیه بیشتر نگران مشکلات خودشان هستند، "بسیج بالقوه" ماجراجویی های سیاست خارجی تقریبا از میان رفته است.

جنگ روسیه با جمهوری گرجستان در سال ۲۰۰۸، هشدار واضحی است در باره این که چگونه یک چنین رویارویی می تواند به سرعت جدی تر شود و این که هیچ وقت نباید از یاد برد که کسی باور نمی کرد ولادیمیر پوتین جرأت داشته باشد شبه جزیره کریمه را تصرف کند.

ولی دفاع از دونباس، احتمالا از هر عملیات دیگری به مراتب خونین تر و خطرناک تر خواهد بود.

ممکن است هفته آینده که آقای پوتین سخنرانی سالانه خطاب به ملت را ایراد می کند، مقاصدش روشن تر شود. این سخنرانی، سکوی خطابه ای است که او غالبا برای تهدید غرب از آن استفاده می کند.

اما تلفن آقای بایدن ممکن است به رهبر روسیه این شانس را بدهد که خود را از این جنگِ بخصوص کنار بکشد. ترکیه اکنون می گوید آمریکا درخواست آقای بایدن برای عبور دو فروند کشتی جنگی از تنگه بسفر را لغو کرده است.

کنستانتین اگرت، می گوید پوتین نه تنها توجه اروپا بلکه توجه دولت آمریکا را نیز به خود جلب کرده و موفق به ترساندن آنها شده، کاری که دوست دارد.

میخائیل ترویتسکی با این برداشت موافق است: "اگر روسیه ببیند که هیچ تحریم مهم آمریکا در منافع حیاتی اش تاثیر نمی گذارد، ممکن است به فکر بازگرداندن نیروهایش از مرز بیفتد. برای آنها یک راه دیگر جهت تخفیف تنش، به اوج رساندن آن است؛ همانطور که در مورد بحران موشکی کوبا پیش آمد. ولی این سناریو بسیار نامطلوب خواهد بود."