نفوذ جمهوری اسلامی در افغانستان مساله جدیدی نیست اما به نظر می‌رسد که هر روز بر گسترده این نفوذ افزوده می‌شود؛ چه از نظر حمایت از نیروهای تروریستی و چه در پوشش پشتیبانی از رسانه‌هایی که در قبال کمک‌های مالی، جهت‌های سیاسی و ایدئولوژیک حکومت ایران را تبلیغ می‌کنند. این در حالی است که در ماه‌های گذشته ضمن افزایش ناامنی در شهرهای مختلف افغانستان، شماری از روزنامه‌نگاران کشته شدند، گروهی دیگر کشورشان را ترک کردند و آن‌هایی هم که مشغول به فعالیت هستند، نگران امنیت جان خود شده‌اند.در سال ۱۳۹۱، «رویترز» در گزارشی خبر داده بود که جمهوری اسلامی یک سوم از رسانه‌های افغانستان را از لحاظ مالی پوشش می‌دهد. در این گزارش، نگاهی داریم به رسانه‌هایی که با حمایت مالی جمهوری اسلامی، به قطب تبلیغاتی حکومت ایران تبدیل شده‌اند.
***
بزرگ‌ترین رسانه تبلیغاتی جمهوری اسلامی در افغانستان، شبکه تلویزیونی «تمدن» است که موسس آن، «شیخ آصف محسنی»، یکی از عالمان دینی و نافذ شیعه در افغانستان بود. پس از درگذشت آصف‌محسنی، این تلویزیون توسط پسرش، «محمدجواد محسنی» اداره می‌شود اما در محتوای آن‌چه نشر می‌شود و سیاست‌های این رسانه، هیچ تغییری رخ نداده است.
آصف محسنی در کنار تاسیس تلویزیون تمدن با کمک مالی جمهوری اسلامی، حوزه علمیه «خاتم‌النبین» را نیز در کابل ایجاد کرد که بزرگ‌ترین حوزه علمیه اهل تشیع در افغانستان محسوب می‌شود. این حوزه علمیه هر سال تعداد زیادی از طلبه‌هایش را برای ادامه تحصیل حوزوی، به شهرهای مشهد و قم ایران می‌فرستد تا زیر نظر روحانیون ایرانی تحصیل خود را ادامه دهند.
خاتم‌النبین با جذب طلبه‌ها، آن‌ها را برای خدمت به جمهوری اسلامی آماده می‌کند تا در برنامه‌هایی مانند «روز قدس» و دیگر مناسبت‌هایی که از سوی حکومت ایران تدارک دیده می‌شود، فعالیت داشته باشند. در عین‌حال، این طلبه‌ها برای مساله دیگری هم آموزش می‌بینند؛ نشر مخالفت با پیمان استراتژیک امریکا و افغانستان. آن‌ها ابزار دیگری برای جمهوری اسلامی در مقابله با حکومت افغانستان و امریکا هستند.
به نظر می‌رسد پس از درگذشت آصف محسنی، جمهوری اسلامی به جذب فرزند او که حالا مدیر تلویزیون تمدن است، نیاز دارد. بسیاری از شهروندان افغانستان معتقدند که تلویزیون تمدن فرقی با صداوسیما جمهوری اسلامی ندارد. یکی از کارمندان این شبکه تلویزیونی پیش‌تر به «ایران‌وایر» گفته بود محتوای آن مستقیم از سوی تهران تعیین و تنظیم و تمام برنامههای سیاسی، سرویس خبری و برنامههای اجتماعی و تفریحی تمدن با هدایت مستقیم جمهوری اسلامی تهیه می‌شود.
شبکه تلویزیونی «نور»، دیگر رسانه وابسته به جمهوری اسلامی در کابل است که با کمک مالی حکومت ایران فعالیت می‌کند. موسس این تلویزیون، «برهان‌الدین ربانی»، رییس‌جمهوری سابق افغانستان بود که در سال ۱۳۹۰ طی حمله انتحاری در کابل کشته شد. یک سال پس از قتل ربانی، امنیت ملی افغانستان درباره نفوذ جمهوری اسلامی در رسانه‌های افغانستان هشدار و خبر داد که متوجه رفت‌وآمد شهروندان ایرانی به این رسانه شده بود.
«لطف‌الله مشغل»، سخن‌گوی اداره امنیت ملی افغانستان همان‌زمان گفته بود که تلویزیون‌های تمدن و نور سیاست‌های مورد قبول جمهوری اسلامی را دنبال می‌کنند و شماری از برنامههای سیاسی این رسانه‌ها به منظور «مغشوش ساختن افکار عمومی» تهیه می‌شوند.
در این رسانه‌ها تمرکز گسترده‌ای روی آموزه‌های مذهبی و اخلاقی اهل تشیع و مورد تایید جمهوری اسلامی وجود دارد.
در عین‌حال، خبرگزاری «صدای افغان» یا «آوا» نیز یکی از رسانه‌هایی است که آشکارا تحت حمایت جمهوری اسلامی قرار دارد و در کابل فعالیت می‌کند. مسوول و بنیان‌گذار آن، «سیدعیسی حسینی مزاری»، یکی از روحانیون شیعه است که ارتباط نزدیک با روحانیون ایران دارد. این رسانه در سال ۱۳۸۰ فعالیت خود را در کابل آغاز کرد.
سیدعیسی حسینی مزاری، مرکز فرهنگی «تبیان» را نیز مدیریت می‌کند که این مرکز طی برنامههای فرهنگی، اهداف جمهوری اسلامی را در افغانستان به پیش می‌برد؛ به عنوان نمونه، سازمان‌دهی و برپایی راهپیمایی روز قدس در افغانستان از سوی مرکز تبیان انجام می‌شود که همواره مورد نقد شهروندان و کنش‌گران بسیاری قرار می‌گیرد اما خللی در برنامههای آن ایجاد نمی‌شود و همچنان بر اساس سیاست‌های جمهوری اسلامی فعالیت می‌کند.
بسیاری معتقدند که به جرات می‌توان از سیدعیسی مزاری به عنوان فرد شماره یک جمهوری اسلامی در افغانستان یاد کرد که مستقیم در راستای اهداف حکومت ایران در کابل و دیگر شهرهای بزرگ فعالیت می‌کند. او هزاران دختر و پسر جوان را در مرکز فرهنگی تبیان جذب کرده است و آن‌ها را در عرصه‌های مختلف آموزش می‌دهد.
تبیان تحت پوشش مرکزی فرهنگی، در تهران و مشهد نیز شعبه دارد. برخی روایت‌ها حاکی از آن هستند که بسیاری از اعضای «لشکر فاطمیون» که از افغانستان به سوریه فرستاده شدند، تحت نظر همین مرکز در کابل جذب شده بودند.لشکر فاطمیون یکی از شاخه‌های نظامی نیروی «قدس» سپاه پاسداران است که از مهاجران و شهروندان افغانستان تشکیل شد. آمار دقیقی از تعداد آن‌ها وجود ندارد اما مقامات افغانستان بارها گفته‌اند که هزاران تن از آن‌ها در جنگ سوریه در راستای منافع جمهوری اسلامی کشته شده‌اند.«بلقیس روشن»، نماینده پارلمان افغانستان پیش‌تر این آمار را دست‌کم پنج‌هزار و ۵۰۰ انسان ذکر کرده بود.
سه سال پیش بود که تبیان و صدای افغان مورد حمله انتحاری قرار گرفتند و طی آن، ۴۱ نفر کشته و ۸۴ نفر زخمی شدند. مسوولیت این حمله را «داعش» پذیرفت.
فقط کافی است که به محتوای انتشارات خبرگزاری صدای افغان سری بزنیم تا با مروری گذرا، متوجه نفوذ جمهوری اسلامی در آن بشویم. مطالب این خبرگزاری به محتوای صداوسیمای ایران شبیه است تا یک رسانه افغانستانی. در این خبرگزاری، تبیان ستون مشخصی دارد و ده‌ها مطلب در پیوند با سیاست‌های جمهوری اسلامی در آن منتشر می‌شود؛ مثل تکرار تهدیدهای «علی خامنه‌ای» مبنی بر «انتقام سخت» از عاملان ترور «قاسم سلیمانی».سلیمانی فرمانده پیشین نیروهای قدس سپاه پاسداران بود که بلقیس روشن وقتی از آمار کشته‌های لشکر فاطمیون در پارلمان سخن گفت، مسوول این کشتار را قاسم سلیمانی معرفی کرد.
خبرگزاری «جمهور» دیگر رسانه وابسته به جمهوری اسلامی است که در افغانستان فعالیت می‌کند. این خبرگزاری نیز حکایتی مشابه با خبرگزاری صدای افغان دارد که محتوای آن پر است از رویکرد انتقادی علیه امریکا و تحسین و تمجید از جمهوری اسلامی. تلاش این رسانه بر نامشروع خواندن حضور ایالات متحده در افغانستان را می‌توان در بیشتر گزارش‌ها و تحلیل‌های این خبرگزاری به وضوح مشاهده کرد.
روزنامه «انصاف» که دفتر آن در کابل قرار دارد نیز به تریبونی برای جمهوری اسلامی مبدل شده است. سخن‌گوی امنیت ملی افغانستان در سال ۱۳۹۱ از این روزنامه به عنوان یکی از رسانه‌های وابسته به جمهوری اسلامی یاد کرده بود: «تمام مطالب این روزنامه در خارج از کشور آماده و برای نشر به داخل افغانستان فرستاده می‌شود.»
این مقام حکومت افغانستان هم‌چنین تاکید کرده بود که این روزنامه هم‌راستا با سیاست‌های جمهوری اسلامی، همواره خواسته است که ذهنیت مردم را نسبت به کشورهای کمک‌کننده مخدوش کند و می‌نویسد ایجاد پایگاه‌های نظامی امریکا در افغانستان پیامدهای خوبی را به دنبال ندارد.
جمهوری اسلامی طی سا‌ل‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی روی رسانه‌های افغانستانی و هم‌چنین مراکز فرهنگی در این کشور کرده است. در کنار مواردی که ذکر شد، حکومت ایران حمایت مالی خبرگزاری «افغان نیوز» و «دید» را نیز بر عهده گرفته است تا رسانه‌های بیشتر را در اختیار داشته باشد.
ایجاد مرکز فرهنگی «نما رسانه» از دیگر اقدامات جمهوری اسلامی برای نفوذ بیشتر در افغانستان محسوب می‌شود. این مرکز فرهنگی بیشتر به ترویج برنامههای مذهبی و برگزاری مراسم‌های مختلف در مناسبت‌هایی مشغول است که از سوی جمهوری اسلامی طراحی و حمایت می‌شوند. نشر فیلم‌های سینمایی ایرانی در این مرکز فرهنگی از دیگر فعالیت‌های آن به شمار می‌رود.
دفتر نمارسانه در غرب شهر کابل که شهروندان آن عمدتا شیعیان هستند، قرار دارد و مشغول به همکاری نزدیکی با مرکز فرهنگی تبیان است.
یک خبرنگار افغانستانی که در یکی از همین رسانه‌های وابسته به جمهوری اسلامی فعالیت می‌کند، به «ایران‌وایر» گفت مسوولان آن رسانه همواره به ایران رفت و آمد دارند و گاهی نیز شهروندان ایرانی در دفتر رسانه حضور می‌یابند اما معلوم نیست که دقیقا به چه فعالیتی مشغول هستند.
به گفته او، تنها خبرهایی در آن رسانه پوشش داده می‌شوند که منافع جمهوری اسلامی را تضمین کنند یا حداقل در تضاد با منافع حکومت ایران نباشند: «موضع‌گیری در مقابل کشورهایی که رابطه خوبی با حکومت ایران ندارند، از اولویت‌های خبری در رسانه ما است.»
این خبرنگار که به دلیل مسایل امنیتی خواست هویتش فاش نشود، تصریح کرد که تمام هزینه‌های آن رسانه از سوی جمهوری اسلامی پرداخت می‌شود و در کنار این تامین مالی، امتیازهای دیگری نیز برای مسوولان رسانه وجود دارد؛ مثل سفرهای زیارتی به ایران و برگزاری برنامههای آموزشی در تهران.
البته این فعالیت‌های تبلیغاتی جمهوری اسلامی و رسانه‌ها تنها تریبون حکومت ایران در افغانستان نیستند؛ حکومت ایران از برخی کتاب‌خانه‌ها در شهر کابل و دیگر شهرهای بزرگ افغانستان هم حمایت می‌کند تا هرچه بیشتر نفوذ خود و ایدئولوژی حاکم بر جمهوری اسلامی را در این کشور افزایش دهد. خلاف آن‌چه مقامات جمهوری اسلامی ادعا می‌کنند، حکومت ایران در کنار حمایت‌های تسلیحاتی و مالی از گروه‌های ناامن، با در اختیار گرفتن رسانه‌ها تحت نفوذ خود، در کنار شست‌وشوی مغزی شهروندان افغانستان، یکی از عاملان مهم ایجاد ناامنی برای قشر خبرنگار و ایجاد موج خروج آن‌ها از کشورشان است.
برای دیدن اخبار و گزارش‌های بیشتر درباره رسانه و خبرنگاری به سایت خبرنگاری جرم نیست مراجعه کنید.
مطالب مرتبط:
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر