درگذشت پله؛ نگاهی تصویری به زندگی مروارید سیاه جهان فوتبال

در اوایل سال ۲۰۲۰ میلادی بود که پسر پله در گفت‌وگویی با سایت ورزشی Globoesporte از افسردگی پدرش خبر داده و گفته بود: «او از لحاظ تحرک خیلی شکننده است. دوره‌ درمانی او بعد از عمل جراحی مفصل لگن چندان مطلوب سپری نشد.» او افزوده بود که پله به ندرت از خانه خارج می‌شود و این عدم تحرک به گونه‌ای او را دچار افسردگی کرده است.

پسر پله در این مصاحبه در باره وضعیت پدرش همچنین گفته بود: «این نکته را تصور کنید: او به نوعی شاه بود و همواره شخصیتی تأثیرگذار. حالا اما دیگر نمی‌تواند به درستی راه برود. این مسئله باعث شرمساری اوست و به همین‌خاطر هم در انزوا فرو رفته است».

علاوه بر سرطان روده بزرگ در دو سال آخر، پله در سال‌های پیش از آن نیز با بیماری‌های دیگری نیز دست و پنجه نرم کرده و حضوری کمرنگ در محافل عمومی داشت. او در سال ۲۰۱۴ پس از عفونت شدید مجرای ادرار مدتی را در سی‌سی‌یو گذراند و در سال ۲۰۱۹ نیز به خاطر داشتن سنگ کلیه عمل جراحی شد. او از ناحیه لگن خاصره چندین بار مورد عمل جراحی قرار گرفت. درد زانو و ستون فقرات حتی سبب شد که او از صندلی چرخ‌دار استفاده کند.

اِدسون آرانتِس دو ناسیمنتو، ملقب به پله، روز ۲۳ اکتبر ۱۹۴۰ در شهری کوچک بین ریو دو ژانیرو و سائو پائولو در برزیل به دنیا آمد. او در سن ۱۱ سالگى توجه مربیان فوتبال را به خود جلب کرد و چهار سال بعد به خدمت باشگاه صاحب‌نام اف. ث. سانتوس درآمد. پله در ۱۶ سالگی (۱۹۵۶) اولین گل خود را براى این تیم به ثمر رساند.

درخشش بی‌نظیر پله در لیگ برزیل، زمینه‌ای بود برای دعوت از او به اردوی تیم ملی براى حضور در جام جهانى ۱۹۵۸ سوئد؛ تورنمنتی که در آن جهان با ستاره‌اى استثنایى آشنا شد. قدرت دریبل‌زنى، دید وسیع و پاس‌هاى دقیق پله‌ ۱۷ ساله او را در کنار واوا و گاریشنا، به یکی از سه عضو مثلث جادویی برزیل تبدیل کرد. پله (چپ) در صحنه‌ای از دیدار برزیل و فرانسه در نیمه‌نهایی جام جهانی ۱۹۵۸ که با پیروزی برزیل پایان یافت.

این ستا‌ره‌ نوظهور در دور گروهی این رقابت‌ها مصدوم شد، اما به اصرار دیگر بازیکنان تیم ملی در دیدارهاى بعدى به میدان رفت. پله در یک چهارم نهایی جام ۱۹۵۸ یک گل به ولز زد، در نیمه‌نهایی سه بار دروازه فرانسه را گشود و در فینال هم دو گل از پنج گل تیمش را به ثمر رساند. ملی‌پوشان برزیل در دیدار نهایی ۵ بر ۲ سوئد، میزبان مسابقات را شکست دادند و این‌گونه پله در سن ۱۷ سالگی نخستین قهرمانی جهان را تجربه کرد.

کسب قهرمانی جهان، قولی بود که پله در سن ۹ سالگی به پدرش داده بود. بلا رتی، یکی از مفسران معروف آلمان که با فوتبال برزیل به خوبی آشناست، می‌گوید: «پله‌ ۹ ساله به پدرش که با چشم‌هایی گریان به رادیو گوش می‌داد و شاهد شکست برزیل از اروگوئه در فینال جام جهانی ۱۹۵۰ بود، قول داد که زمانی این شکست را جبران کند و با برزیل، قهرمان جهان شود که واقعا هم شد». سومین گل برزیل مقابل سوئد توسط پله (دوم از چپ).

جام‌های جهانى ۱۹۶۲ شیلى و ۱۹۶۶ انگلیس دوره‌هاى تلخى براى پله بودند. او در بازی اول در شیلى به شدت مصدوم شد و به ناچار سایر بازی‌هاى تیمش را از جایگاه تماشاگران دنبال کرد. برزیل در دیدار نهایی این جام ۳ بر یک چکسلواکى سابق را شکست داد و بدون همراهی پله، قهرمان جهان شد. تصویری از پله در سال ۱۹۶۵ در کنار لئو یاشین، دروازه‌بان "شکست‌ناپذیر" شوروی سابق که به "عنکبوت سیاه" شهرت داشت.

در جام جهانی فوتبال ۱۹۶۶ در انگلیس هم پله به وضعیت مشابهى دچار شد و در مرحله‌ گروهی از صحنه بازی‌ها کنار رفت. تیم برزیل در پی دو باخت ۳ بر یک از پرتغال و مجارستان، در همین مرحله حذف شد. پله در بازی مقابل پرتغال در پی بازی خشن مدافعان، به‌شدت مصدوم شد. تصویر: اوزه‌بیو (چپ)، ستاره پرتغال، می‌کوشد همدردی خود را با پله که بر زمین افتاده است، نشان دهد.

البته پله با وجود این ضربات و با تکیه بر پشتکار کم‌نظیر، با درخششی بیش از پیش به صحنه برگشت. به اعتقاد جلال طالبی، سرمربی موفق تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه "توانایی‌های فردی، استواری و مهارت، زیبا بازی‌کردن و دنبال خشونت نرفتن، در کنار پشتکار و اعتقاد به کار" سبب پیدایش بازی‌ها و گل‌های استثنایی توسط پله شدند. تصویری از دیدار اوزه‌بیو (راست) و پله در دیدار در پرتغال در سال ۱۹۶۳.

تصویری تماشایی از پله در دیداری دوستانه میان تیم ملی فوتبال برزیل و ونزوئلا در ریو دو ژانیرو در سال ۱۹۶۹.

سال ۱۹۷۰ سال بازگشت پله بود. این بازیکن استثنایی در جام جهانى ۱۹۷۰ مکزیک عضو یکى از بهترین تیم‌هاى ملی برزیل در طول تاریخ این کشور بود. در روز ۲۱ ژوئن ۱۹۷۰ دیدار فینال جام جهانى مکزیک در حضور ۱۰۵ هزار تماشاگر بین دو تیم برزیل و ایتالیا برگزار شد. تصویری از تیم ملی فوتبال برزیل در جام ۷۰ مکزیک؛ پله نفر دوم نشسته از راست.

لاجوردی‌پوشان ایتالیا در دقایق نخست، بازى را تحت کنترل خود داشتند. در دقیقه ۱۸ اما، پله‌ ۲۹ ساله در پى سانتر ریولینو، با ضربه سر توپ را در دروازه ایتالیا جا داد و صدمین گل برزیل را در رقابت‌هاى جام جهانى به ثمر رساند. او با این گل نخستین بازیکنی شد که در فینال دو جام جهانی فوتبال گل‌زنی کرده است. پله (چپ) در دوئل هوایی با حریف در فینال جام ۱۹۷۰ مکزیک.

ایتالیا اگرچه در این دیدار موفق شد گل تساوى را بزند، اما در پى گل جرسون در دقیقه ۶۶، پله دو گل دیگر ساخت و برزیل با پیروزى ۴ بر یک بر ایتالیا، برای سومین بار قهرمان جهان شد و جام "ژول ریمه" را براى همیشه به خانه برد.

تارچیزیو بورنیچ، یکى از مدافعان سرسخت ایتالیا که در طول بازى چون سایه به دنبال پله بود، بعد از شکست سنگین تیمش گفت: «من پیش از بازی پیوسته به خودم می‌گفتم که او هم مثل همه بازیکنان دیگر، از گوشت و خون است؛ اما اشتباه می‌کردم!» تصویری از شوت پله به سوی دروازه تیم ملی اروگوئه در نیمه‌نهایی جام جهانی فوتبال ۱۹۷۰ مکزیک.

کفشی که پله در جام جهانی فوتبال ۱۹۷۰ به پا داشت، در موزه نگهداری می‌شود.

پله با وجود خداحافظی از فوتبال، قرارداد دو ساله و هنگفتی با باشگاه آمریکایی "کاسموس نیویورک" امضا کرد و یک بار دیگر قدم به میدان گذاشت. او در طول عمرش هیچ‌گاه در باشگاهی اروپایی توپ نزد، اگر چه با باشگاه سانتوس یا تیم ملی برزیل قدم به استادیوم‌های اروپا گذاشته بود. تصویر از آخرین بازی پله (چپ) در پیراهن کاسموس نیویورک.

پله مورد ستایش بسیاری از ستارگان جهان ورزش بوده است. محمد علی (کلی) از چهره‌هایی بود که در مراسم گرامی‌داشت پله در سال ۱۹۷۷ حضور داشت.

پله سرانجام در سال ۱۹۷۷ به فعالیت حرفه‌اى خود خاتمه داد و رکوردى استثنایی بر جای گذاشت: او هزار و ۳۶۳ بازى در پیراهن تیم ملى برزیل و باشگاه‌هاى مختلف انجام داد و در طى این بازی‌ها هزار و ۲۸۱ گل به ثمر رساند. هنگامی که پله در یکی از بازی‌های باشگاهی تیمش، اف. ث. سانتوس، هزارمین گل خود را به ثمر رساند، ناقوس تمامی کلیساها در برزیل به صدا درآمدند.

نام پله با شماره ۱۰ پیوندی جاودانی دارد. پیراهنی که او در جام جهانی ۱۹۷۰ بر تن داشت و با آن به همراه برزیل قهرمان جهان شد، در سال ۲۰۰۲ در یک حراجی به مبلغ ۲۶۰ میلیون یورو به فروش رفت.

پله ترانه‌های زیادی نیز خوانده است. البته آهنگ و رقص در خون برزیلی‌هاست و بی‌دلیل نیست که بسیاری بازی فوتبال او را رقص با توپ می‌دانند؛ رقصی که حریف را جادو می‌‌کرد. تصویری از پله در کنار "ساندرو"، خواننده معروف آرژانتینی.

اگر چه همه پله را به عنوان اسطوره‌ بزرگ فوتبال می‌شناسند، اما هنرنمایی‌های او تنها به توپ و روی چمن سبز محدود نمی‌شد. او در چند فیلم، از جمله "پیروزی" (در کنار سیلوستر استالونه و مایکل کین) بازی کرده است. پله (نشسته چهارم از چپ) در صحنه‌ای از فیلم "پیروزی".

گذشته از عنوان قهرمانی جهان، بزرگ‌ترین افتخاری که نصیب پله شد، گزینش او از سوی فیفا به‌عنوان "بهترین فوتبالیست جهان" در قرن بیستم و انتخاب به‌عنوان "برترین ورزشکار" قرن بیستم از طرف کمیته بین‌المللى المپیک (IOC) بود.

البته انتخاب پله از سوی فیفا به عنوان "فوتبالیست قرن" در آن زمان با اعتراض‌هایی نیز روبه‌رو شد. یکی از شخصیت‌هایی که خود را از پله برتر می‌دانست، ماردونا بود که بارها برای "مروارید سیاه" برزیل رجزخوانی کرده بود. تصویری از پله (وسط) در کنار میشل پلاتینی ، ستاره‌ فوتبال فرانسه (راست) و دیگو مارادونا، نابغه فوتبال آرژانتین در بازی خداحافظی پلاتینی در سال ۱۹۸۸.

واقعیت اما این است که نهادهای بین‌المللی ورزش فوتبال مانند فیفا، در انتخاب بهترین‌ها، علاوه بر خلاقیت‌ها و توانایی‌های فردی و تکنیکی، به عوامل دیگری چون رفتار و منش بازیکنان و اخلاق و روحیه ورزشی آنان نیز توجه دارند. این نهادها معتقدند که یک ورزشکار واقعی باید بااخلاق، درستکار، فروتن و برای همه ورزش‌دوستان الگو باشد. بسیاری از صاحب‌نظران از از منظر مقایسه پله و ماردونا را چندان درست نمی‌دانستند.

در ماه ژانویه سال ۲۰۱۴ از سوی فیفا، به پاس یک عمر فعالیت ورزشی، یک توپ طلای افتخاری به پله اهدا شد. این نخستین باری بود که بازیکنی که دیگر در میدان فوتبال حضور ندارد و فعالیت حرفه‌ای‌اش خاتمه یافته، این جایزه را کسب می‌کرد.

ادواردو گالیانو، نویسنده‌ فقید اروگوئه‌ای، زمانی درباره‌ جذبه پله و جذابیت گل‌های او گفته بود: «وقتی او برای زدن ضربه ایستگاهی پشت توپ قرار می‌گرفت، دیوار دفاعی حریف دوست داشت رو به دروازه‌ خودی برگردد تا لذت تماشای لحظه به ثمر رسیدن گلی زیبا را از دست ندهد.»

بسیاری، از جمله خود پله، بر "تک بودن" او اعتقاد داشتند و دارند. او در یکی از مصاحبه‌های قدیمی‌اش گفته بود: «پله‌ای دیگر هرگز ظهور نمی‌کند، چرا که خدا تنها یک پله را خلق کرده، یک بتهوون را و یک میکل‌آنژ را. البته دلیل دیگری هم وجود دارد: پله‌ای دیگر هرگز ظهور نمی‌کند، چون پدر و مادرم، کارخانه‌ بچه‌سازی‌شان را تعطیل کرده‌اند.»

مروارید سیاه جهان فوتبال که در اواخر عمر از سرطان روده بزرگ رنج می‌برد، پس از یک دوره طولانی بیماری در روز ۲۹ دسامبر ۲۰۲۲ (۸ دی ۱۴۰۱) در بیمارستانی در شهر سائو پائولو برزیل در سن ۸۲ سالگی درگذشت.