دعواهای سیاسی در ایران به شکل بی‌سابقه‌ای به نقش امامان شیعه و الگوسازی از آن‌ها در حکم‌رانی جمهوری اسلامی گره خورده است. در آخرین مورد، «حسن روحانی» به صلح «امام حسن»، امام دوم شیعیان در مورد مذاکره و مصالحه با امریکا اشاره کرده است. این اشاره اما به مذاق مخالفان او خوش نیامده است. گزارش زیر به موضوع ارجاعات تاریخی مسوولان جمهوری اسلامی در مسایل سیاسی پرداخته است.
***
به تازگی نقش امام حسن، امام دوم شیعیان دوباره در موضوع مذاکره و مصالحه با امریکا برجسته شده است. حسن روحانی، رییس جمهوری ایران به مناسبت سالگرد شهادت امام حسن، در هیات دولت گفته است که او با دشمن صلح کرد چرا که جامعه چنین می‌خواست.
پس از این اظهارات، مخالفان او از جمله در مجلس حملات بی‌سابقه‌ای علیه وی شروع کردند.
«مجتبی ذوالنوری»، رییس «کمیسیون امنیت ملی» مجلس شورای اسلامی گفت: «اگر برای توجیه مذاکره با دشمن، علت صلح امام حسن با معاویه را خواست اکثر مردم از امام ذکر می‌کنید، امروز اکثریت قاطع ملت ایران به کمتر از عزل و مجازات شما راضی نمی‌شوند. با منطق شما، رهبر انقلاب باید دستور دهند هزار بار شما را اعدام کنند تا دل مردم عزیز راضی شود.»
کمتر از شش ماه پیش، آیت‌الله خامنه‌ای هم به سراغ امام دوم شیعیان رفته بود. رهبر جمهوری اسلامی گفته بود: «من معتقدم امام حسن مجتبی شجاع‌ترین چهره تاریخ اسلام است. ایشان حاضر شد خود را و نام خود را در میان دوستان نزدیکش، فداى مصلحت واقعى کند و تن به صلح دهد برای این که دیده‌بانی اسلام و حفاظت از قرآن و هدایت نسل‌هاى آینده تاریخ را در موقع خود انجام دهد.»
در سال ۴۱ هجری قمری، یعنی هزار و ۴۰۱ سال پیش، درحالی که سپاهیان تحت امر امام حسن در آستانه جنگ با سپاهیان معاویه، والی شام بودند، قرارداد ترک مخاصمه و صلح بین امام حسن و معاویه امضا شد. در ادبیات شیعه و تاریخ اسلام، این قرارداد به «صلح امام حسن» معروف است و پرهیز این شخصیت مقدس شیعه از جنگ و خون‌ریزی، به‌عنوان الگویی برای شیعیان در تبلیغ صلح قرار دارد.
به دلیل این که خامنه‌ای پیش‌تر مجوز مذاکرات مستقیم ایران و امریکا بر سر بحران اتمی را با استناد به میراث امام دوم شیعیان صادر کرده بود، اشاره دوباره به نقش امام حسن در نجات جامعه اسلامی در مذاکره با دشمن، این تصور را به وجود آورد که مجددا مذاکراتی ولو پنهانی میان دو کشور در جریان است.
این اظهارات به مناسبت تولد امام حسن گفته شدند ولی انتقاداتی نظیر آن‌چه متوجه روحانی شد، به وجود نیاوردند. سالی دوبار در ایران با استناد به امام حسن درباره ضرورت کنار آمدن با دشمن گفت‌وگوهایی شکل می‌گیرد. اما اشارات سالانه به میراث این امام، سالی یک بار به شکلی بسیار فراگیرتر با استناد به عملکرد تاریخی امام سوم شیعیان، یعنی «امام حسین» و نظریه مقاومت در برابر دشمن روبه‌رو است.
امام حسین در فرهنگ شیعه، مظهر ایستادن در برابر زور و قدرت است. «قیام حسین» نیز مظهر ایستادگی در برابر دشمن با وجود احتمال کشته شدن در این راه، به‌جای مصالحه است. به اعتقاد شیعیان، حسین حاضر به مصالحه با «یزید»، پسر معاویه نشد و تن به جنگی نابرابر داد که احتمال پیروزی در آن کم بود اما در عوض با این کار، خود را جاودانه کرد.
آیت‌الله خامنه‌ای یک بار گفته بود که حکومت حاکم بر ایران، هم‌چون امام حسین در برابر زورگویی‌ها مقاومت می‌کند؛ اگر پیروز شد که دشمن قلدر را شکست داده و اگر نشد، شکست هم نخورده و مطابق باورهای شیعه، «شهید» است و نزد خداوند روزی می‌گیرد.
تقابل این دو دیدگاه به شکلی است که برخی از سیاست‌مداران ایران که نَسَبِ‌شان به پیامبر اسلام می‌رسد و «سید» محسوب می‌شوند، در رده بندی‌های سیاسی، به دو گروه فرزندان امام حسن و فرزندان امام حسین تقسیم می‌شوند. اعقاب امام حسن، عمدتا سیاست‌مدارانی مصالحه‌جو در برابر دشمن هستند و فرزندان امام حسین کسانی هستند که در برابر دشمن مقاومت می‌کنند، ولو متحمل شکست شوند.
«سیدمحمدخاتمی»، رییس جمهوری پیشین ایران بر همین اساس، «سید حسنی» نامیده شده است و علی خامنه‌ای از سوی طرف‌دارانش، «سید حسینی» خوانده می‌شود.
هرچند آیت‌الله خامنه‌ای درباره امام دوم شیعیان کتاب دارد و دیدگاه مصالحه با دشمن را بر اساس آموزه‌های امام حسن تئوریزه کرده است اما طرف‌دارانش او را فردی غیرسازشکار در برابر دشمن می‌خوانند که ادامه دهنده راه امام حسین است. این تنها تشابه و الگوسازی برگرفته از تاریخ تشیع، در فضای سیاسی ایران نیست؛ طرفداران رهبر دوم جمهوری اسلامی، او را ادامه دهنده راه امام اول شیعیان می‌دانند. از قضا، او هم‌نام امام اول است و منصوبانش شیوه حکومت کردنش را با «حضرت علی» مقایسه می‌کنند. آیت‌الله خامنه‌ای هم ظاهرا از این مقایسه، خرسند است.
در دوره‌هایی که مخالفان آیت‌الله خامنه‌ای دست به تظاهرات اعتراضی زده‌اند، طرف‌دارانش در بیت رهبری شعار داده‌اند: «ما اهل کوفه نیستیم، علی تنها بماند.»
این شعار، اشاره به حضرت علی، خلیفه اول مسلمانان دارد که توسط یکی از اهالی شهر کوفه کشته شد.
در حالی که هنوز معترضان به نتایج انتخابات پرحاشیه ۱۳۸۸ خیابان‌های ایران را در تسخیر خود داشتند، آیت‌الله علی خامنه‌ای سفری علنی به قم داشت و با برخی از روحانیون شیعه این شهر ملاقات کرد. روزنامه‌های نزدیک به او و طرف‌دارانش، از جمله «محمدعلی رامین»، از مدیران دولت «محمود احمدی‌نژاد»، این سفر را «غدیر قم» خواندند که اشاره به واقعه تاریخی معرفی علی‌ابن ابی‌طالب از سوی پیامبر اسلام به عنوان جانشین خود در منطقه «غدیر خم» داشت.
پس از سفر آیت‌الله خامنه‌ای به قم هم خبرهای غیررسمی درباره این که او در قم درباره جانشینی فرزندش «مجتبی» با روحانیون متنفذ گفت‌وگو کرده است، منتشر شد.
پس از انتخابات این سال که جایگاه رهبر جمهوری اسلامی به طرف‌داری علنی از یک بخش نامحبوب‌تر سیاست‌مداران جمهوری اسلامی علنی شده بود، امام جمعه قم که یکی از منصوبان او است، در یک سخنرانی گفت آیت‌الله خامنه‌ای در زمان تولد از مادر، زبان گشوده و «یا علی» گفته است!
ماه‌ها بعد، زمانی که «اکبر هاشمی رفسنجانی» در گذشته بود، منابع خبری نزدیک به «مهدی کروبی»، نامزد معترض انتخابات ۱۳۸۸ که در حبس خانگی است، از هاشمی رفسنجانی نقل کردند که او این موضوع را به گلایه از رواج خرافات با آیت‌الله خامنه‌ای در میان گذاشته و او به نقل از خواهرش تایید کرده بود که در زمان تولد، یاعلی گفته است.
در اواخر دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، زمانی که تحریم‌های بین‌المللی علیه برنامه اتمی جمهوری اسلامی به نتیجه رسیده بود، رییس کل بانک مرکزی ایران گفت وضعیت ایران همانند وضعیت «شعب ابی‌طالب» است.
منظور او به زمانی است که پیامبر اسلام و اطرافیانش در دره‌ای به همین نام از سوی حاکمان مکه محاصره و تحریم شدند.
آیت‌الله خامنه‌ای در یک سخنرانی علنی به تندی از او انتقاد کرد و گفت که ایران در وضعیت «بدر» و «خیبر» است. اشاره به بدر و خیبر، دو جنگ صدر اسلام بود. در جنگ بدر، مسلمانان به فرماندهی پیامبر اسلام، علی‌رغم تعداد کم، در برابر سپاه «ابوسفیان» به پیروزی رسیدند. جنگ خیبر هم میان مسلمانان و یهودیان بود که به شکست یهودیان ختم شد.
در حالی که آیت‌الله خامنه‌ای منکر وضعیت شعب ابی‌طالب و تحریم‌های ویرانگر می‌شد، با استناد به آموزه‌های امام حسن، وارد مذاکرات پنهانی با ایالات متحده شده بود که بعدها آن را به «نرمش قهرمانانه» تعبیر کرد و گفت گاه عقب‌نشینی در برابر دشمن هم روشی برای پیروزی است.
استناد دیگری که به تاریخ امامان شیعه در ایران می‌شود، به امام هشتم، «امام رضا» است که مدفن آن در مشهد، محل تولد آیت‌الله خامنه‌ای است.
امام هشتم به دعوت «مامون»، خلیفه «عباسی»، برای پذیرش ولیعهدی از مدینه عازم خراسان شد اما سپس در یک توطئه داخلی کشته شد. در جمهوری اسلامی ایران، پذیرش پیشنهاد ولیعهدی خلیفه عباسی را «مصلحت‌جویی» برای حفظ اسلام از سوی امام هشتم شیعیان می‌خوانند؛ کاری که در نظام جمهوری اسلامی با تاسیس نهادی به نام «مجمع تشخیص مصلحت»، شکلی ساختاری و رسمی گرفته و کار آن اجازه دادن به اجرای تصمیماتی است که خلاف «شرع» اسلام یا «قانون اساسی» تشخیص داده شده اما عمل به آن، «مصلحت» نظام اسلامی است.
هر یک از شخصیت‌های شیعه در زمانی که نیاز حکومت جمهوری اسلامی باشد، برای توجیه تصمیمات نظام مورد استفاده قرار می‌گیرند. اکنون امام حسن موضوع اختلافات داخلی شده و حسن روحانی کانون انتقاداتی است که دامنه آن حتی به درخواست اعدام او هم کشیده شده است. اما با غیرقابل تحمل شدن تحریم‌ها علیه ایران، اگر آیت‌الله خامنه‌ای در ماه‌های آینده تصمیم به مذاکره با امریکا بگیرد، این یقینا میراث امام دوم شیعیان است که بار دیگر از سوی او یادآوری خواهد شد و به کار خواهد آمد.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر