آسیب شدید کرونا به زندگی کارگران روزمزد ایران

ونوس امیدوار و علی رحمتی- شهروندخبرنگار

ماسک زده و هم چادرش را روی صورتش کشیده است تا چهره‌اش شناخته نشود. در حاشیه خیابان ولیعصر، حوالی میدان، بساطش را که شامل چند تکه حوله، رومیزی و دستمال آشپزخانه است، روی زمین پهن کرده و به دست‌‌فروشی مشغول است تا خرج خودش، شوهر علیل و سه فرزندش را درآورد.

«طوبی» زنی ۵۰ ساله است. از حدود ۱۰ سال پیش که شوهرش در اثر یک سانحه حین ساختمان‌سازی دچار آسیب جدی به گردن و کمر و در نهایت زمین‌گیر شد، مجبور است بار مسئولیت تامین مخارج خانواده پنج نفره‌شان را تنها بر دوش بکشد.

او که تا همین چند ماه پیش، یعنی قبل از شیوع ویروس کرونا، به عنوان کارگر نظافتچی در خانه‌های مردم کار می‌کرد و خرج زندگی را از این راه در می‌آورد، حالا مثل خیلی‌های دیگر از کار بی‌کار شده است. او مجبور است برای سیر کردن شکم خود و خانواده‌اش دست به کاری دیگر بزند، ولی به قول خودش در این آشفته بازار اقتصادی چه کاری می‌تواند بکند، جز روی آوردن به دست‌فروشی در کنار خیابان؟

طوبی که این روزها به زحمت از پس خرج خورد و خوراک و اجاره‌خانه‌شان بر می‌آید، می‌گوید: «سال‌هاست در خانه‌های مردم کار می‌‌کنم. خیلی‌ها مرا می‌شناسند و از کارم راضی هستند. برای همین هر سال از دی و بهمن برای خانه‌تکانی شب عیدشان وقت می‌گیرند. سال گذشته هم وضع به همین منوال بود و برنامه اسفند ما هم از روز اول تا آخرین روز پر شده بود، خودم و همسرم خوشحال از این موضوع که پولی دست‌مان می‌آید، کلی نقشه کشیده بودیم تا دستی به سر و روی خانه بکشیم و رخت و لباس بچه‌ها را نو نوار کنیم، اما کرونا که آمد همه نقشه‌ها نقش بر آب شد.»

طوبی می‌افزاید: «از روز سوم اسفند که شیوع کرونا و خطر مسری بودن آن اعلام شد، مرتب تلفنم زنگ می‌خورد و مشتریان وقت نظافت منزل‌شان را کنسل می‌کردند و می‌گفتند برای وقت بعدی خبرت می‌کنیم. به همین دلیل کارم به شدت کساد شد و از آن روز تا شب و روزهای عید، فقط برای شست‌وشو و تمیز کردن حیاط و راه‌پله‌های چهار یا پنج خانه کار گیرم آمد. این بود که از اول امسال مجبور شدم فکر دیگری برای تامین مخارج زندگی بکنم و به دست‌فروشی در کنار خیابان رو بیاورم.»

ما کارگران روزمزد، بیمه بی‌کاری نداریم

طوبی با گله از این که کارگران نظافتی هیچ‌گونه حق و حقوقی ندارند، می‌گوید: «از آن جایی که ما کارگر روزمرد محسوب می‌شویم، شرکت‌های خدمات نظافتی ما را بیمه نمی‌کنند. در این دوران که لااقل برخی کارگران توانستند با دریافت بیمه بی‌کاری امورات‌شان را بگذرانند، من و خیلی‌های دیگر از این مقرری هم باز ماندیم.» 

اگر چه آمار دقیقی از شمار کارگران روزمزد و فصلی در کشور وجود ندارد، اما گفته می‌شود حدود سه‌میلیون نفر از کارگران در این گروه جای می‌گیرند که بخشی از آن‌ها زنان و مردان کارگری هستند که به عنوان نظافتچی در خانه‌های مردم کار می‌کنند و  برخی هم کارگر ساختمانی هستند.

مدیر یکی از شرکت‌های نظافتی در تهران در این رابطه می‌گوید: «ما و کارگران‌مان در شرایط همه‌گیری کرونا، بدترین وضع را داریم. زیرا که در شب و روزهای عید بیش از ۵۰ درصد از درخواست‌های مشتریان کم شد و مجبور شدیم عذر بیشتر کارگران را بخواهیم و با آن‌ها خداحافظی کنیم.»

«حامد» در رابطه با شرایط به‌کارگیری کارگر در شرکت‌های نظافتی نیز می‌گوید: «معمولا برای شش ساعت نظافت حدود ۱۲۰ هزار تومان و برای هشت سال کار ۱۵۰ هزار تومان از مشتری دریافت می‌کنیم که از این مبلغ بین ۸۵ تا ۱۲۰ هزار تومان را به کارگر می‌دهیم و بقیه سهم شرکت است. از آن‌ جایی‌ که کارگران ما دائمی نیستند و روزمزد محسوب می‌شوند، نمی‌توانیم آن‌ها را بیمه کنیم و در شرایط موجود که خیلی از کارگران بی‌کار شده‌اند، کارگران بی‌کارشده نظافتی مشمول بیمه بی‌کاری نشدند. به همین دلیل خیلی از کارگران ما به شغل‌های دیگری روی آورده‌اند یا خانه‌نشین شده‌اند.»

بی‌کاری کارگران روزمزد نظافتی و فصلی تنها شامل زنان نیست، بلکه مردان زیادی هم هستند که از این راه امرار معاش می‌کنند و این روزها کمتر از همیشه کسی برای انجام کارهایش به سراغ‌شان می‌آید، تا جایی که آن‌ها مجبورند در هر شرایطی که شده دنبال کار باشند تا بتوانند خرج روزانه‌شان را در بیاورند.

کارگران روزمزد ساختمانی، نیمه‌شب هم منتظر کار

به صف نشستن کارگران از اول صبح تا غروب آفتاب در برخی میدان‌های شهر، موضوع تازه‌ای نیست. بیشتر این کارگران برای انجام کارهای ساختمانی به کار گرفته می‌شوند، اما این روزها به دلیل بی‌کار شدن شمار زیادی از این افراد، گاهی حتی ساعت ۱۲ شب هم حین عبور از این میادین می‌توان افرادی را که هنوز پلاکاردی که روی آن نوشته شده «کارگر» و همچنان در انتظار این هستند که یک نفر پیدا شود و آن‌ها را سر کار ببرد، مشاهده کرد.

شب از نیمه گذشته است و حدود یک بامداد است، اما «اسماعیل»، یکی از همین کارگران، در حالی که کیف لباس کارش را پشتش قرار داده و به درختی در گوشه میدان تکیه زده، همچنان منتظر نشسته است تا کسی برای انجام کاری به سراغش بیاید.

او که ۳۰ ساله است و از پنج سال پیش به دلیل مشکلات ناشی از خشکسالی از روستایشان به شهر مهاجرت کرده، به عنوان کارگر ساختمانی و نظافتی روزگار می‌گذراند. اسماعیل می‌گوید: «از کارگران دیگر شنیده‌ام برخی از کسانی که در کار ساخت‌وساز هستند، به دلیل این که مجوز ندارند یا می‌خواهند کارشان با سرعت بیشتری پیش برود، شب تا صبح هم کار می‌کنند و بعضی وقت‌ها، شب‌ها که با کمبود کارگر مواجه می‌شوند به دنبال نیروی کار جدید به این مکان می‌آیند. من هم به امید این که یکی از همین شب‌ها کار گیرم بیاید، این‌جا منتظر نشسته‌ام. زیرا نه سرمایه‌ای برای راه‌اندازی کار و کاسبی دارم و نه بیمه هستم که از بیمه بی‌کاری استفاده کنم، خرج زندگی هم که روز به روز بالاتر می‌رود.» 

کرونا، تورم اقتصادی و بی‌کاری

موج گسترده بی‌کاری که بعد از شیوع ویروس کرونا در کشور به وجود آمده از یک سو و تورم لجام‌گسیخته‌ای که اقتصاد کشور را در برگرفته است، از سوی دیگر موقعیت کارگران روزمزد و فصلی را متزلزل‌‌تر از همیشه کرده است و آن‌ها از هر زمان دیگری آسیب‌پذیرتر شده‌اند.

این روزها اگر سری به اپلیکیشن «دیوار» بزنید، آگهی‌های زیادی را می‌یابید که افراد نیازمند آن را منتشر کرده‌ و به دلیل بی‌کار شدن درخواست کمک کرده‌اند، زیرا که یا توان تهیه لباس مناسب برای فرزندان‌شان را ندارند یا برای خرج زندگی‌شان به شدت دچار مشکل شده‌اند.

در متن یکی از این آگهی چنین آمده است: «نیازمند لباس (حتی استفاده‌شده) برای دخترم هستم. می‌خواد به مدرسه برود، اما واقعا پول تهیه لباس مدرسه را ندارم. همسرم کارگر است و از وقتی کرونا آمده از کار بی‌کار شده و واقعا برای پرداخت اجاره‌خانه و خرج روزمره بچه‌ها به کمک افراد فامیل، دوست و آشنا نیازمند شدیم.»

مشابه این آگهی‌ها را روی برخی دستگاه‌های خودپرداز بانک‌ها نیز می‌توان مشاهده کرد که در آن‌ها افراد از کار بی‌کار شده با اعلام شماره کارت بانکی خود، از مراجعان درخواست کمک کرده‌اند.

واقعیت اعلام این نیازها و بی‌کار شدن بسیاری از کارگران را این روزها به روشنی می‌توان در هر کوچه و خیابانی دید. تعداد دست‌فروشان میدان ولیعصر، هفت تیر، تجریش و جاهای دیگر بیشتر از همیشه شده و کسانی که به مسافرکشی در اسنپ و تپ‌سی روی آورده‌اند، افزایش یافته است.

 

مطالب مرتبط:

کرونا و نگرانی کارگران؛ در محل کار مایع دست‌شویی نداریم، ماسک لازم داریم اما نیست

چطور حق قانونی مرخصی و تامین لوازم بهداشتی را از کارفرما پیگیری کنیم؟

مصائب کارگران مشاغل پس از شیوع کرونا: خانه نشینی یا ادامه کار