جمعه ۲۳ مرداد، تلاش آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران که شورای امنیت سازمان ملل در سال ۱۳۸۶ به تصویب رسانده بود، با شکست روبرو شد و هیچ یک از اعضای این شورا، جز خود آمریکا و جمهوری دومینیکن، به پیش‌نویس پیشنهادی آمریکا رای مثبت ندادند. آمریکا پیشتر اعلام کرده بود که در صورت شکست طرح مزبور از 'بازگشت یک‌باره' تحریم‌ها (موسوم به سازوکار ماشه) استفاده خواهد کرد. جمعه ۲۳ مرداد، تلاش آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران که شورای امنیت سازمان ملل در سال ۱۳۸۶ به تصویب رسانده بود، با شکست روبرو شد و هیچ یک از اعضای این شورا، جز خود آمریکا و جمهوری دومینیکن، به پیش‌نویس پیشنهادی آمریکا رای مثبت ندادند.
آمریکا پیشتر اعلام کرده بود که در صورت شکست طرح مزبور از "بازگشت یک‌باره" (snapback) تحریم‌ها (موسوم به سازوکار ماشه) استفاده خواهد کرد..آمریکا استدلال می‌کند که طبق قطعنامه ۲۲۳۱، کشورهای شرکت‌کننده در توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی، موسوم به برجام، حق دارند از مکانیزم ماشه استفاده کنند. طبق بند ده قطعنامه ۲۲۳۱، ایران و کشورهای ۱+۵ مشمول این مکانیسم می‌شوند. زمانی که آمریکا در سال ۱۳۹۷ برجام را ترک کرد قاعدتا باید قطعنامه تصحیح می‌شد و اسم آمریکا از فهرست شرکت کنندگان در برجام خارج می‌شد. این کار انجام نشد.
ذکر دو نکته ضروری است؛ اول اینکه در قطعنامه ۲۲۳۱ اسمی از مکانیسم ماشه برده نشده اما فرآیندی که در بندهای ۱۰ تا ۱۲ مطرح شده حاصلش بازگشت تمام تحریم‌های مندرج در قطعنامه‌های ۱۶۹۶ (۲۰۰۶), ۱۷۳۷ (۲۰۰۶), ۱۷۴۷ (۲۰۰۷), ۱۸۰۳ (۲۰۰۸), ۱۸۳۵ (۲۰۰۸) و ۱۹۲۹ (۲۰۱۰) است و به همین دلیل از آن به عنوان سازوکار ماشه یاد می‌شود. نکته دیگر اینکه، این سازوکار در قطعنامه ۲۲۳۱ با آنچه که در برجام از آن به عنوان سازوکار ماشه یاد می‌شود تفاوت دارد.
Getty Images
جمعه ۲۳ مرداد، تلاش آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران که شورای امنیت سازمان ملل در سال ۱۳۸۶ به تصویب رسانده بود، با شکست روبرو شد و هیچ یک از اعضای این شورا، جز خود آمریکا و جمهوری دومینیکن، به پیش‌نویس پیشنهادی آمریکا رای مثبت ندادند. آمریکا پیشتر اعلام کرده بود که در صورت شکست طرح مزبور از "بازگشت یک‌باره" (snapback) تحریم‌ها (موسوم به سازوکار ماشه) استفاده خواهد کرد..آمریکا استدلال می‌کند که طبق قطعنامه ۲۲۳۱، کشورهای شرکت‌کننده در توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی، موسوم به برجام، حق دارند از مکانیزم ماشه استفاده کنند. طبق بند ده قطعنامه ۲۲۳۱، ایران و کشورهای ۱+۵ مشمول این مکانیسم می‌شوند. زمانی که آمریکا در سال ۱۳۹۷ برجام را ترک کرد قاعدتا باید قطعنامه تصحیح می‌شد و اسم آمریکا از فهرست شرکت کنندگان در برجام خارج می‌شد. این کار انجام نشد.
ذکر دو نکته ضروری است؛ اول اینکه در قطعنامه ۲۲۳۱ اسمی از مکانیسم ماشه برده نشده اما فرآیندی که در بندهای ۱۰ تا ۱۲ مطرح شده حاصلش بازگشت تمام تحریم‌های مندرج در قطعنامه‌های ۱۶۹۶ (۲۰۰۶), ۱۷۳۷ (۲۰۰۶), ۱۷۴۷ (۲۰۰۷), ۱۸۰۳ (۲۰۰۸), ۱۸۳۵ (۲۰۰۸) و ۱۹۲۹ (۲۰۱۰) است و به همین دلیل از آن به عنوان سازوکار ماشه یاد می‌شود. نکته دیگر اینکه، این سازوکار در قطعنامه ۲۲۳۱ با آنچه که در برجام از آن به عنوان سازوکار ماشه یاد می‌شود تفاوت دارد.
مکانیسم مندرج در برجام باید از کمیسیون حل اختلاف بگذرد که در عمل ممکن است تا طرح موضوع در شورای امنیت ماه‌ها طول بکشد. اما سازوکار ماشه طبق قطعنامه (بندهای ۱۰ تا ۱۲) چنین شروع می‌شود که یک "کشور شرکت کننده در برجام"، تعریف شده در بند ۱۰، به شورای امنیت در خصوص "نقض چشمگیر تعهدها در چارچوب برجام" شکایت می‌کند. سپس هر عضو شورای امنیت می‌تواند قطعنامه‌ای پیشنهاد کند که شکایت رفع شود.
اگر هیچ کشوری اقدامی نکند رئیس شورای امنیت باید ظرف ده روز از زمان رسیدن شکایت، قطعنامه‌ای را برای رفع شکایت پیشنهاد کند. طبیعی است که اعضاء دائم از جمله آمریکا قدرت وتوی آن را دارند. اگر ظرف سی روز شورای امنیت نتواند قطعنامه‌ای تصویب کند که شکایت مزبور را برطرف کند، تمام تحریم‌های شش قطعنامه قبل از ۲۲۳۱ یک‌باره و یک‌جا بازمی‌گردند.Getty Images
آمریکا استدلال می‌کند از نظر حقوقی برجام توافق بین دولتی است (۱+۵ و ایران) در حالی که قطعنامه ۲۲۳۱ یک سند الزام‌آور بین‌المللی است و لذا اعتبارش بر برجام اولویت دارد.
مخالفان آمریکا، از جمله چین و روسیه و ایران استدلال می‌کنند که آمریکا علنی اعلام کرده که از برجام خارج شده است و هیچ حقی برای استناد به مفاد آن توافق و قطعنامه ۲۲۳۱ ندارد.
آیا کشورهای مخالف آمریکا اهرمی برای متوقف کردن آمریکا دارند؟
گروهی از کازشناسان عنوان می‌کنند که روسیه و چین ممکن است بر اساس ادعای خود، پیشنهادی را مبنی بر اینکه آمریکا حق چنین اقدامی را ندارد به رای بگذارند. از نظر این گروه روسیه و چین می‌توانند بگویند که چون موضوع مربوط به "روال اداری" است، تنها ۹ رای از مجموع ۱۵ رای برای تصویب آن لازم است و قابلیت وتو نیز ندارد.
مخالفان این نظر عنوان می‌کنند که آمریکا می‌تواند استدلال کند موضوع صرفا "روال اداری" نیست بلکه "اساسی" است و باید از این منظر به رای گذاشته شود. در این صورت اعضاء دائمی، از جمله آمریکا، حق وتو خواهند داشت و پیشنهاد چین و روسیه با شکست روبرو خواهد شد.
موضوع از اینجا قدری پیچیده می‌شود. اگر روسیه و چین هیچ اقدامی نکنند، شمارش معکوس برای رسیدن به روز سی‌ام و بازگشت تحریم‌ها شروع می‌شود و آمریکا به هدفش رسیده است. اما اگر چین و روسیه این را به رای بگذارند که موضوع "روال اداری" هست یا نه و موفق هم بشوند، در مرحله بعد می‌توانند اینکه آمریکا حق دارد از ایران شکایت کند را به رای بگذارند و با ۹ رای آمریکا را منفعل کنند. در آن صورت آمریکا می‌تواند همین پیشنهاد را وتو کند و عملا کار به مرحله بعد که رای‌گیری در مورد محق بودن آمریکا است، کشیده نخواهد شد و می‌توان انتظار داشت که بعد از سی روز همه تحریم‌های آن شش قطعنامه بازگردند.
آیا ممکن است که چین و روسیه با یک اقدام غیرمنتظره آمریکا را آچمز کنند؟ نمی‌توان گفت غیر ممکن است اما مسیر ناهموار و با جدال در شورای امنیت همراه خواهد بود.در صورت "بازگشت یک‌باره" تحریم‌ها، ایران باید غنی سازی و بازفرآوری را متوقف کند و تحریم‌های تسلیحاتی و تحریم برنامه موشکی برای مدتی نامحدود بازخواهند گشت. تحریم افراد و منع مسافرت مقامات نیز دوباره برقرار خواهند شد. این تحریم‌ها جنبه بین‌المللی خواهد داشت و همه کشورها ملزم به تبعیت هستند.
گروهی معتقدند حتی اگر با این وضعیت تحریم‌ها بازگردد ممکن است به خصوص چین و روسیه آن را به عنوان تحریم‌های بین المللی قبول نکنند و با ایران وارد معامله اسلحه شوند. این شاید بعید باشد. روسیه و چین که به عنوان اعضاء دائم شورای امنیت و دو قدرت جهانی در این نهاد حضور دارند به احتمال قوی نخواهند خواست که به بهای دهن‌کجی به دونالد ترامپ و دولت او، اعتبار این نهاد را به عنوان بالاترین مرجع تصمیم‌گیری صلح جهانی به خطر بیندازند.
با بازگشت تحریم‌ها عملا برجام ساقط شده است. شاید تنها نقطه امید مخالفان ترامپ، ورود جو بایدن به صحنه و در پیش گرفتن مسیری معکوس باشد. اگر آمریکا در این مرحله موفق شود -حتی در صورت پیروزی بایدن- راه صعب‌العبوری برای بازگشت به وضعیت ۲۰۱۵ و روزهای بعد از امضاء برجام در پیش است آن هم به شرطی که اصلا چنین اراده‌ای در سطح جهانی وجود داشته باشد.
اگر کشورهای دیگر زیر بار اقدام آمریکا بروند ایران چه واکنشی نشان خواهد داد؟
اگر کشورهای دیگر زیر بار اقدام آمریکا بروند واکنش ایران می‌تواند در چندین جبهه شکل بگیرد از جمله: اعلام خروج از برجام، افزایش تولید اورانیوم غنی شده، افزایش درصد خلوص اورانیوم غنی شده به ۲۰ درصد و شاید هم بالاتر، ممانعت از دسترسی بازرسان آژانس به سایت‌های هسته‌ای، خاتمه دادن به پروتکل الحاقی و بالاخره خروج از پیمان منع گسترش جنگ‌افزارهای هسته‌ای (ان‌پی‌تی).
اما محتمل ترین سناریو این است که ایران و بقیه کشورها منتظر نتیجه انتخابات آمریکا بمانند.